Er is weer hongersnood in Afrika. Maar het wordt de uitzondering op de regel. Want honger neemt fors af, zegt Ralf Bodelier.

En zo is er weer hongersnood in Afrika. 28 miljoen mensen in het oosten van het continent hebben nu al te weinig te eten en de komende maanden wordt het alsmaar erger. De boosdoener is El Niño, een afwijking van het klimaat die zich eens in de zes jaar voordoet en waardoor grote droogtes of enorme overstromingen kunnen ontstaan. Dit keer heeft El Niño zich van haar vervelendste kant laten zien.

Langzaam maar zeker dringt de ellende nu ook door in de Friese huiskamers. Hulporganisaties als het Rode Kruis vragen ons opnieuw om te doneren. Maar we zijn er ook een beetje klaar mee. Hoe lang zien we nu al die door hitte geblakerde akkers, tot op de ribben vermagerde koeien en kinderen met hongerbuikjes? Sommigen staan nog de gruwelijke beelden van Ethiopië uit de jaren ‘80 op het netvlies. De meesten herinneren zich nog de honger in de Hoorn van Afrika in 2011. Het lijkt daar maar niet beter te gaan. Velen twijfelen of we weer moeten geven. Is het geen water naar zee dragen? Staan ze volgend jaar niet wéér op de stoep? Zal het ooit beter gaan?

Het zijn lastige vragen, want niemand weet hoe de dag van morgen eruit zal zien. Maar één ding weten we wel: ondanks de tragische beelden op televisie en in de krant, is het aantal hongersnoden enorm afgenomen. Een hongersnood, zoals in communistisch China rond 1960, waarin naar schatting meer dan 40 miljoen mensen stierven, kwam sindsdien niet meer voor. De huidige hongersnood is eerder uitzondering en zeker niet de regel. En nu verwacht ook niemand dat alle 28 miljoen mensen om het leven komen. Er zijn vandaag teveel mensen, wereldwijd, bezig om deze hongersnood te bestrijden. Maar ook twee, een of een half miljoen doden zijn er natuurlijk veel te veel.

Spectaculaire daling

De daling in aantallen doden door hongersnoden is spectaculair. In 1950 telde de wereld ongeveer twee miljard mensen. In die tijd stierven jaarlijks gemiddeld zo’n 18 miljoen mensen in een hongersnood. Op dat moment was dat dus 1 op de 105 wereldburgers. Vervolgens zette de daling in.

In de jaren ‘80 kwamen jaarlijks nog 2 miljoen mensen om in hongersnoden. Op de 4,8 miljard mensen van dat moment, was dat 1 op de 2.400 mensen. En de daling zette door, zeker toen in 1989 een einde kwam aan het communisme. Tijdens de laatste grote hongersnood, in de Hoorn van Afrika in 2011, stierven rond de 200 duizend mensen. Op een wereldbevolking van 6,8 miljard was dat 1 op de 34.000 en een daling van honderden procenten ten opzichte van 1950.

Hongersnood is iets anders als ondervoeding. Ondervoeding betekent dat mensen niet genoeg te eten hebben om een gezond en fatsoenlijk leven te leiden. Een hongersnood komt, doodt en gaat. Ondervoeding is een probleem dat hele generaties verziekt. Op dit moment zijn wereldwijd zo’n 780 miljoen mensen ondervoed, waarvan twee-derde in Azië woont en dan vooral in India. 780 miljoen mensen op 7,4 miljard wereldburgers, dat is ongeveer 9 procent van de wereldbevolking. Maar ook hier gaat het beter. Een halve eeuw geleden was nog 50 procent van de wereldbevolking ondervoed.

Scepsis

We gaan, kortom, de goede kant op. Maar we zijn er nog niet. Zolang nog mensen honger lijden, kunnen we niet achterover leunen. Gelukkig worden de problemen alsmaar overzichtelijker en beter op te lossen. En hoe lastig het ook is om de toekomst te voorspellen, ik zou er toch op willen gokken dat we over tien, twintig jaar van de honger af zijn. Laten we daarom niet wegzakken in moedeloosheid en scepsis. Laten we blijven geven. Nog een, twee of drie keer. Hopelijk is honger daarna geschiedenis.

Dit opinieartikel verscheen in Gelderlander (21 mei), Leeuwarder Courant (21 mei), Eindhovens Dagblad (20 mei)

Deze maand is het 5 jaar geleden dat Japan getroffen werd door een zeebeving. In de tsunami die op de beving volgde, verloren bijna 20.000 mensen het leven. Wat ons echter het meeste bijbleef, waren de enorme ontploffingen in de kerncentrale van Fukushima. Zij leidden onder meer tot het sluiten van alle kerncentrales in Duitsland. Want kernenergie, zo bleek maar weer, was levensgevaarlijk.

Fukushima
Ik dacht er niet anders over. Tot ik vorig jaar een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie over Fukushima voorbij zag komen. De organisatie constateerde dat bij de kernramp niet één slachtoffer was gevallen. Ook zijn er tot op de dag van vandaag geen aanwijzingen dat er door de ontplofte kerncentrale meer kanker voorkomt. Op grond van een groot internationaal onderzoek, meldde de Japan Times vorige week dat zelfs de evacuatie van de 160.000 inwoners rond de centrale niet nodig was geweest. Wanneer we al een conclusie uit ‘Fukushima’ kunnen trekken, dan is het deze: moderne kerncentrales zijn tegenwoordig zó veilig dat ze de zwaarste aardbevingen en tsunami’s kunnen doorstaan.

Wist u dat er in Fukushima geen slachtoffers vielen? Ik vermoed van niet. Hoe had u het ook kunnen weten? Zelfs van het NOS-journaal kregen we het niet te horen. Op de website van de NOS staat nota bene dat Fukushima ‘erger’ was dan de tsunami zelf.

Hoe is het mogelijk dat zo’n belangrijk onderwerp zo erbarmelijk wordt behandeld? Zijn journalisten onvoldoende opgeleid? Lezen zij geen wetenschappelijke rapporten? Of zijn ze zó gespitst op slecht nieuws, dat ze het goede niet willen horen?

Vluchtelingencrisis
Deze maand is het eveneens 5 jaar geleden dat in Syrië de oorlog begon. Ook over de ‘vluchtelingencrisis’ die daaruit ontstond, ontbreekt belangrijke informatie. In Europa begonnen we vanaf maart 2011 Syriërs op te vangen. Op dit moment zijn het er één miljoen, dat is één vluchteling op 500 Europeanen. Volgens veel Nederlanders zijn dat er zoveel dat we een ‘vluchtelingencrisis’ doormaken. Al maandenlang draait in de media dan ook alles om die ene vraag: hoe zorgen we ervoor dat niet nog meer Syriërs onze kant opkomen? Niemand lijkt zich af te vragen hoe we met een aantal eenvoudige aanpassingen en zonder al te veel problemen veel meer Syriërs opvang kunnen bieden

Ook ik stelde me die vragen niet. Tot ik enkele weken geleden Jordanië bezocht en de kans had om een bezoek te brengen aan de Syrische grens. Op een bevolking van 6 miljoen mensen, vangt Jordanië nu 1,4 miljoen vluchtelingen op: dat is bijna één vluchteling op 5 Jordaniërs. Alles kraakt en zucht in het woestijnstaatje. De ziekenhuizen hebben niet genoeg bedden, het afval wordt minder goed opgehaald, de huizenprijzen zijn fors gestegen en de stadscentra staan vol met files. Bovendien zijn veel Jordaniërs bang dat ook terroristen de grens oversteken. In Jordanië valt met recht te spreken van een vluchtelingencrisis.

Toch is dat maar de helft van het verhaal. De andere helft bestaat uit een bewonderenswaardig vermogen om veel van deze problemen praktisch op te lossen. In het stadje Mafraq, op 30 kilometer van de Syrische grens, verdriedubbelde het aantal schoolkinderen. Mafraq loste het probleem op door de klassen te vergroten en door behalve in de ochtend, nu ook in de middag onderwijs geven. Jordanië voorkomt dat schoolverlaters op straat rondhangen door het collegegeld van universiteiten te halveren, waardoor veel jonge Syriërs studeren. Ook laat de overheid een steeds groter deel van de volwassen vluchtelingen zonder officiële werkvergunning aan de slag gaan. Voor deze concrete aanpak ontving Jordanië de afgelopen jaren vele miljarden euro’s aan ontwikkelingshulp.

Gedegen journalistiek
Net als de slachtofferloze ramp in Fukushima, is de pragmatische Jordaanse vluchtelingenaanpak volledig nieuw voor mij. Ik kan me er nog maar amper een oordeel over vormen, laat staan dat ik een antwoord heb op de vraag of zoiets ook in Europa mogelijk zou zijn. Vooralsnog ben ik vooral ontzet dat ik nooit eerder van deze Jordaanse strategie had gehoord. Waarom weten we niet dat er in Fukushima geen doden vielen? Waarom horen wij niet hoe Jordanië de enorme instroom van Syrische vluchtelingen het hoofd biedt? Wanneer we ons een gedegen oordeel willen vormen over belangrijke thema’s als (kern-) energie en vluchtelingenpolitiek, dan kunnen we niet zonder goed opgeleide journalisten die verder kijken dan de sensatie van de dag.

Ralf Bodelier is oprichter van het Wereldpodium, leider van de World’s Best News en oud-docent aan de Academie voor Journalistiek.

Dit opinie-artikel verscheen o.a. in het Eindhovens Dagblad (25 maart 2016)

Drie maanden al zit Frankrijk in de noodtoestand. 2.500 politiemensen patrouilleren tijdens het Keulse carnaval. En in Nederland lopen sinds vorige week agenten met machinepistolen door de winkelstraten. We zijn bang. Want de wereld lijkt in brand te staan. Voor wie door een aanslag, een overval of een bombardement wordt geraakt, is dat natuurlijk ook zo. De oorlog in Syrië en Irak is zonder meer de gruwelijkste die de wereld in jaren heeft meegemaakt.

De werkelijkheid is echter dat onze wereld, Nederland incluis, een heel stuk minder gewelddadig is dan, pak ‘m beet, 25 jaar geleden. Misschien was er wel nooit zo weinig geweld als vandaag. Dat vertellen ons de koele cijfers.

Eerst de grote wereld. Daar worden op dit moment 11 grote gewapende conflicten uitgevochten met de oorlog in Syrië en Irak als meest bloedige. Een kwart eeuw geleden, waren het er nog 26. Bovendien worden onze oorlogen minder dodelijk. In de rustige jaren 50 stierven wereldwijd 22 op de 100.000 mensen door oorlogsgeweld, inclusief terrorisme. In de jaren 80 zakte dat tot 5. En vandaag staat de teller op 1,5 oorlogsdode per 100.000 mensen. Ook al is het een grove schande dat de wereldgemeenschap de oorlog in Syrië zo uit de hand liet lopen, juist deze daling in oorlogen en oorlogsdoden is ronduit bemoedigend.

Daling aantal moorden
Voor moorden, wereldwijd, gelden vergelijkbare cijfers. In de meeste landen, zo stelden criminologen vast, daalt jaar in, jaar uit het aantal moorden. Vooral in de Verenigde Staten gaat de daling hard. Daar werden rond 1991 nog 8 op de 100.000 mensen vermoord. Vandaag zijn dat er 4.

Dezelfde trend is zichtbaar in Nederland. Moord en terrorisme zijn de laatste decennia fors afgenomen. In de jaren 90 werden in Nederland gemiddeld 250 mensen per jaar vermoord, tegenwoordig zijn dat er 130. In percentages is dat meer dan een halvering. Nu zijn 130 moorden er nog steeds 130 te veel, maar de aantallen en percentages dalen, en dat is goed nieuws.

Zedenmisdrijven
Voor zedenmisdrijven, actueel sinds Oudejaarsnacht in Keulen, zijn de cijfers nog bemoedigender: eind jaren 90 registreerde de politie 9.600 gevallen van verkrachting, aanranding en incest per jaar. In 2007 was dat aantal gedaald tot zo’n 7.200. In 2014 stond de teller op 3.200. En dat gebeurde terwijl de Nederlandse bevolking met 2 miljoen mensen toenam, van wie een aanzienlijk percentage uit niet-Westerse landen. Wederom: 3.200 slachtoffers zijn er 3.200 teveel. Maar het is wel nog maar één derde van een kwart eeuw geleden.

Terrorisme
En dan het terrorisme: de laatste echte terroristische aanslag in Nederland werd gepleegd door de IRA. De Ierse terreurclub schoot in 1990 in Roermond 2 Australiërs dood. Daarvoor, in de jaren 70 en 80 stierven 30 mensen in 70 aanslagen door meerdere terroristische organisaties.

Het is een gewaagde vergelijking. Maar in de Europese Unie vielen de afgelopen 15 jaar rond de 1,3 miljoen dodelijke verkeersslachtoffers tegen minder dan 500 doden door terrorisme. In Nederland zijn de verhoudingen nog interessanter. Hier stierf in de afgelopen 15 jaar één man door de hand van een islamist, terwijl bijna 13.000 mensen omkwamen in het wegverkeer. Rond de 2.500 Nederlanders verloren het leven omdat automobilisten onder invloed waren van drank of drugs. Ook al was de kans om te komen door een aanslag tot nu toe 13.000 keer (!) kleiner dan door een auto-ongeluk, toch houdt niet de dodelijkheid van het autoverkeer ons dag in, dag uit bezig, maar de angst voor terrorisme.

Veiliger
Het wordt tijd om tot bezinning te komen. Om te erkennen dat we veel veiliger zijn dan een kwart eeuw geleden. Dat we veiliger zijn dan in een tijd die we ons, vreemd genoeg, herinneren als rustig, vredig en geborgen. We moeten proberen te achterhalen waaróm we zo bang zijn, wat de rol van sommige media daarin is en welke politieke partij er de meeste vruchten van plukt. Vervolgens zouden we er goed aan doen om die media en die politicus heel wat minder aandacht te geven.

Ralf Bodelier is leider van World’s Best News Nederland, een organisatie die goed nieuws onder de aandacht brengt. Hij is oprichter van Het Wereldpodium.

Dit artikel verscheen in het Eindhovens Dagblad (6 februari), Brabants Dagblad (5 februari) en BN/De Stem (4 februari)

In de kroeg lijken spierballen een mooie oplossing als zich een herrrieschopper aandient. Maar in de wereldpolitiek zijn ze levensgevaarlijk.

Ik had er een tijdje een: een sterke man. Was er iets aan de hand in de kroeg of in de bus dan kon hij doodleuk de herrieschopper op de schouder tikken en vriendelijk informeren of er misschien een probleem was. Die draaide zich vaak woest om, keek omhoog en begon vervolgens te slikken. Het probleem smolt meestal weg als sneeuw voor de zon of bleek rustig op te lossen.

Ook buiten de kroeg lijken spierballen een mooie oplossing. Kijk naar mannen als de Russische president Vladimir Poetin, premier Viktor Orban van Hongarije of president Recep Tayyip Erdogan van Turkije. Ze laten graag hun spierballen zien. In het echt of in hun taal en dadendrang.

Waar niemand zich in het wespennest van Syrië durft te wagen, strooit Poetin nu bommentapijten uit. Orban bouwde een grenshek vol scheermessen om de vluchtelingenstroom in te dammen dwars tegen Europese protesten in. En de Turkse president Erdogan creëerde chaos en onrust om vervolgens de verkiezingen te winnen met de belofte orde en rust met harde hand te herstellen.

Maar sterke mannen, spierballentaal of hard optreden zijn niet dé oplossing in deze wereld. Vijf goede redenen om sterke mannen juist niet te vertrouwen.

Wijsheid zit niet in spieren

Het hek in Hongarije zal steeds hoger moeten reiken wanneer er buiten Hongarije niets verandert. En de oorlog in Syrië begon niet met IS. De oplossingen die de sterke mannen leveren zullen niet dé oplossing zijn. De wereld van vandaag is niet simpel, maar razend complex. Achter de huidige conflicten schuilen vaak eeuwenlange etnische en religieuze kwesties, land- en waterproblemen, armoede, onrecht en werkeloosheid. Er bestaat niet één oplossing en deze oplossing kan al helemaal niet van één man komen. Vrede vergt veel onderhandelingen met vele partijen. En vooruitgang komt met horten en stoten. Doortastendheid is belangrijk, maar minstens zo belangrijk zijn tact, behoedzaamheid, intelligentie, kennis, inzicht en inlevingsvermogen.

Sterke man brengt geen geluk

De gelukkigste mensen leven in welvarende, democratische landen zoals Nederland. We zijn gelukkig omdat we vrijwel allemaal in veiligheid leven en nooit honger lijden. Maar even belangrijk voor geluk blijkt vrijheid. Vrijheid om je leven te leiden zoals jij dat wil. Sterke mannen brengen wellicht rust en orde. Maar hoe die orde er uit ziet, bepalen zij. Andersdenkenden zijn daarbij lastig. Turkije is het land met het hoogste aantal gevangen journalisten ter wereld. Sterke mannen houden niet van tegenspraak. Sterke mannen bedreigen uw vrijheid, en daarmee uw geluk.

Sterk voor zichzelf

Een sterke man wil vaak oprecht het volk dienen. Hij komt aan de macht via verkiezingen, een revolutie of een opstand. Maar macht, roem en geld zijn grote verleiders. Al snel is er een privéjet, een paleis, een standbeeld, een kolossale moskee of kathedraal, feesten met drank en vrouwen… Er zijn talloze voorbeelden van sterke mannen die van oprechte idealisten afgleden naar meedogenloze dictators. Denk aan Mao, Lenin, Haile Selassi of Pinochet. Ze bleken zichzelf uiteindelijk belangrijker te vinden dan hun volk of hun doctrine. Follow the money volgt het spoor van Europees geld in Hongarije en ziet miljoenen verdwijnen rondom familie of getrouwen van Orban. Poetin en Erdogan bouwden al een miljoenenpaleis voor zichzelf.

Hij gaat nooit meer weg

Iemand die snel en kordaat orde op zaken stelt, heeft z’n voordelen, zeker in onrustige tijden. Maar het zijn blijvers. Sterke mannen weten het tegen het eind van hun laatste wettelijke termijn doorgaans zo te regelen dat ze toch aan de macht blijven. Poetin kon geen drie maal achtereen president worden en schoof vertrouweling Medvedev naar voren. Maar volgde hem direct weer op zodra dat kon. Opstappen is voor een sterke man immers gevaarlijk. Onderweg maakt hij vaak veel tegenstanders. Voor hem is het dus veiliger om aan het roer te blijven. En voor ons om hem nooit aan het roer te laten.

Het is een man

Sterke mannen houden niet van sterke vrouwen. In de wereld van sterke mannen spelen vrouwen slechts de rol van moeder of minnares. Volgens Poetin moet je nooit met een vrouw in discussie gaan. Erdogan vindt het tegennatuurlijk om man en vrouw als gelijken te beschouwen en Orban verklaarde zijn volledig mannelijke ministersploeg met de woorden “de Hongaarse politiek is te ruw voor vrouwen”. Visies die alleen al voldoende reden zijn voor gegrond wantrouwen van elke vrouw, en man.

‘Pas op voor sterke mannen’. Het klinkt als een advies van mijn moeder. Een sterke man met het hart op de juiste plek kan wonderen verrichten in de kroeg. Maar in de politiek, en zeker op het wereldtoneel zijn ze levensgevaarlijk. Ze werden groot met daadkracht en niet met beheersing, geduld of tact. Terwijl iedereen uit eigen ervaring weet dat tot drie tellen ook verstandig is.

Marga van Zundert is redacteur van het Wereldpodium

Dit artikel verscheen in het Eindhovens Dagblad (6 november), Bn/DeStem (5 november), Nederlands Dagblad (23 november)

Grote kans dat de EU ‘bijengif’ gaat verbieden. Maar soms zijn deze anti-insectenmiddelen beter dan de alternatieven, meent Marga van Zundert.

 Zo’n twintig jaar geleden kwam er een nieuw type middelen tegen bladluis, witte vlieg en andere lastige insecten op de markt. Niet alleen het middel was nieuw, maar ook de manier waarop landbouwers het gebruiken. Het gif wordt vaak op het zaaizaad aangebracht. Wanneer het zaad ontkiemt, verspreidt de stof zich door de plant. Het gif komt in wortels, stengel, bladeren en zelfs in het stuifmeel terecht. Zo is mais of een aardbeienplantje een groeiseizoen lang beschermd.

Voor telers is dit ideaal. Ze hoeven zich niet meer druk te maken over mogelijke plaaginsecten. En omdat sproeien niet meer nodig is, is het ook beter voor hun gezondheid. Geen wonder dus dat deze middelen in korte tijd populair zijn geworden. Wereldwijd én in Nederland zijn ze het meest gebruikte anti-insectenmiddel. De officiële naam luidt overigens neonicotinoïden. Zoals de naam zegt, lijken ze op het nicotine dat we kennen uit sigaretten. En niet alleen akkerbouwers gebruiken ze, ook het antivlooienmiddel voor uw kat of hond bevat vaak een neonicotinoïde.

Maar de nieuwe middelen doden helaas niet alleen lastige beestjes. Ze verlammen zenuwen, en de zenuwcel van het ene insect verschillen biochemisch niet wezenlijk van die van een ander insect (of die van de mens). Vlinders, hommels, loopkevers sterven ook door het gif. Maar het gif is ooral in het nieuws vanwege de bij. Een kwart van de bijenvolkeren verdween sinds 1985. Deze bijensterfte is niet alleen te wijten aan de neonicotinoïden, maar ook aan de varraomijt en aan het verdwijnen van natuur en teeltvariatie waardoor de bij verhongert.

Al jaren voeren industrie, wetenschappers en milieugroepen een verhitte discussie of en hoeveel de neonicotinoïden bijdragen aan de bijensterfte. Petities als ‘Stop de bijensterfte’ hebben duizenden ondertekenaars. En uit een recente opiniepeiling bleek dat driekwart van de Nederlanders een verbod wil. Twee jaar geleden ging al een tijdelijk verbod in voor gewassen zoals mais en koolzaad. Nu lijkt een Europees totaalverbod nabij. Zo’n verbod is misschien goed voor de bij, maar schiet zijn doel voorbij. Want bij spaarzaam gebruikt, zijn de neonicotinoïden nuttig en waarschijnlijk beter voor mens en milieu dan alternatieven.

Wapenwedloop

Insecten verslaan op termijn elk bestrijdingsmiddel. De beestjes die weerbaarder zijn overleven en vermenigvuldigen zich. Hoe vaker en hoe meer een middel wordt gebruikt, hoe groter de kans dat er ongevoelige insecten opduiken die de oogst toch oppeuzelen. Om voor te blijven lopen in de eeuwige strijd tegen plagen, is het dus taak verschillende middelen voor handen te hebben, en af en toe een nieuw middel. Dan krijgen insecten, bij spaarzaam gebruik, niet de kans resistent te worden.

Toch zijn de neonicotinoïden niet spaarzaam gebruikt. Integendeel. Door het zaad te behandelen nemen boeren het zekere voor het onzekere. Of er nu wel of geen plaag komt, het gif komt in de plant én bodem. Het waait met het stuifmeel weg en stroomt met het regenwater naar sloten. Jaar in, jaar uit. Vooral in het Westland wordt de oppervlaktewaternorm regelmatig fors overschreden. Maar ook in de Brabantse boom- en aardbeienteelt zijn de stoffen geliefd.

Verbieden we alle neonicotinoïden, dan zal een deel van de boeren teruggrijpen op oudere, minder efficiënte middelen met meer gezondheidsschade voor mensen. Anderen zullen nieuwe middelen uitproberen met nog onbekende milieueffecten. De industrie heeft ze al in de etalage gezet. Maar belangrijker nog: er is er weer een middel minder om plagen te bestrijden terwijl de landbouw met de groeiende wereldbevolking méér zal moeten produceren.

Slimmer gebruiken

Slimmer is het om het preventief gebruik van de neonicotinoïden (en alle andere insectenmiddelen) te verbieden én streng rekening te houden met de nu bekende milieueffecten. Dus géén neonicotinoïden in de buurt van kwetsbare vlinder- of bijenpopulaties. Een verbod op preventief gebruik is ook logisch omdat de EU sinds 2014 gif als laatste redmiddel ziet bij plagen. Het zal akkerbouwers stimuleren om zich echt te verdiepen in niet-chemische methoden. Om bijvoorbeeld samen te werken om plaaginsecten in de regio vroeg te signaleren en afspraken te maken over wisselteelt. Want wanneer de maisboorder niet elk jaar mais vindt, blijft de populatie klein.

Laten we niet ontkennen dat de neonicotinoïden efficiënte insectendoders zijn. Zelfs het beruchte DDT is soms nuttig. In zuidelijk Afrika is dit een efficiënte middel tegen de malariamug en redt jaarlijks tienduizenden levens. Daar is de uitzondering op de regel ‘nooit gebruiken’ terecht. Zorg dat ook het bijengif een allerlaatste optie is. Verbied ze niet, maar verbied preventief gebruik. Dan blijven de bijen vliegen en de boeren oogsten.

 Marga van Zundert is wetenschapsjournalist en redacteur bij het Wereldpodium.

Dit opiniestuk verscheen in BN/De Stem (30 mei) en Nederlands Dagblad (2 juni).