Was het Vladimir P., Sergey M. of Igor S.? Een van hen, of een collega, vuurde in juli 2014 een Buk-raket af op vlucht MH17. Dat is de heilige overtuiging van internetdetective Eliot Higgins.Met volhardend speurwerk bracht hij het aantal mogelijke daders terug tot twintig Russische militairen. Hij is daarmee wellicht verder dan alle onderzoeksteams van politie en justitie. Bijzonder: Higgins deed dit vanachter zijn laptop in het Engelse Leicester. Higgins nam geen DNA-monsters of vingerafdrukken, maar heeft wel een overtuigend digitaal spoor: talloze foto’s, filmpjes, selfies en internetberichten. Die laten zien dat de twintig militairen in een konvooi reden met een Buk-lanceerinstallatie. En dat konvooi telde één Buk-raket minder toen het na het neerstorten van MH17 in allerijl Oekraïne uitreed. Higgins bewijst dit met hulp van veel (anonieme) vrijwilligers in Oekraïne en daarbuiten.
Doorzettingsvermogen
En het mooiste is: iedereen met een computer en flink wat doorzettingsvermogen kan net als Higgins een burgerdetective worden. Higgins was een paar jaar geleden nog een werkloos administratief medewerker. Hij zorgt voor zijn dochtertje en solliciteert, maar verdiept zich ook in de oorlog in Syrië in zijn vrije uurtjes. Hij is geschokt en start uit verontwaardiging een blog waar hij bewijzen van de oorlogsmisdaden van president Assad verzamelt. Het zijn vooral foto’s en filmpjes van YouTube en Fa±±cebook die aanvallen met gifgas en spijkerbommen tonen. Al snel heeft Higgins contacten in heel Syrië en kan hij belangrijke informatie en feiten combineren en controleren. Hij noemt zijn onderzoekscollectief Bellingcat naar de fabel ‘Belling the cat’ waarin muizen samenwerken om hun gezamenlijke vijand, de kat, een waarschuwingsbel om te binden.
Eindeloos vergelijken
Wanneer MH17 neerstort, gaat Higgins direct aan de slag. Hij krijgt filmpjes en foto’s van de Russische truck met Buk-lanceerinstallatie. Door eindeloos ingezonden foto’s te vergelijken met Google Earth en andere opnames kan Higgins de route van de truck precies reconstrueren en aantonen dat een raket op de truck weg is. Via foto’s, filmpjes en selfies op Instagram, Facebook, LinkedIn en andere social media traceert hij ook alle leden van het bijbehorende bataljon. De informatie overhandigt hij afgelopen najaar aan het Nederlands onderzoeksteam.
Big Brother
Wat Higgins doet is mogelijk dankzij onze Big Brother-samenleving: niets of niemand ontglipt meer aan de aandacht van camera’s. Maar de informatie is niet zoals in het onheilspellende boek ‘1984’ in handen van een bemoeizuchtige overheid of enge dictator. Gewone burgers met een nobel doel kunnen informatie verzamelen en die gebruiken om onrecht en corruptie te bestrijden. Twee Nederlanders hebben, anoniem, belangrijke bijdragen geleverd aan het MH17-speurwerk. En wie maar wil, is welkom bij Bellingcat om digitaal mee te strijden tegen kwalijke zaken. Zo wil Bellingcat weten wie de president van Niger een peperdure privéjet schonk en waarom, en zit Higgins achter de Mexicaanse maffia aan.
Een burgerdetective zoals Higgins kan kwesties aankaarten en misdaden oplossen; vooral als er veel virtuele medestanders zijn, dus als de publieke verontwaardiging groot is.
Denk aan Keulen. Er moeten opnamen zijn van de gebeurtenissen op camera’s en mobieltjes. En er zijn vast digitale sporen te vinden van opscheppende daders of gestolen spullen. Een ‘mooie’ zaak voor burgeropsporing in Duitsland.
In Nederland zijn er voorzichtige eerste stappen in samen speuren. De eigenaar van een verdwaalde hond of verloren portemonnee is snel opgespoord. Maar ook hier zijn grotere zaken aan te kaarten. Waarom geen webpagina over fietsendiefstal in de stad? Een kaart met waar, wanneer, welke fietsen zijn gestolen? Zodat iedereen de ±±hotspots ziet, eventuele daders kan herkennen en de politie tippen? Of een blog over lokale bouwzaken of faillissementen ‘met een luchtje’. Ligt een kwestie gevoelig of is een onderwerp gevaarlijk? Het internet staat ook vol met manieren om jezelf niet-traceerbaar te maken.
Kortom: altijd al een voorliefde gehad voor detectives? Wat vrije tijd over en een grote ergernis? Word burgerdetective! Echter dan de laatste James Bond-film zien; leerzamer dan Dan Brown lezen, nuttiger dan CSI kijken. Maak je actie bekend, bijt je vast, gebruik tips van Bellingcat, zoek medestanders, publiceer je vondsten. Doe wat met je verontwaardiging.
Marga van Zundert is wetenschapsjournalist en redacteur van het Wereldpodium in Tilburg.
Dit artikel verscheen in het Eindhovens Dagblad (28 januari) en BN/De Stem (15 januari).