Overgewicht is minstens zo schadelijk als roken of drinken

‘Roken is dodelijk’ – ‘Geen 18, geen druppel’. U kent ze wel, de kreten om te waarschuwen tegen de verleidingen van sigaretten of alcohol. Ze staan in vette letters op elk pakje sigaretten, hangen in bushokjes en komen voorbij op radio en tv. Soms irritant vaak. Maar het werkt. Sinds 1980 is het aantal rokers bijna gehalveerd. En de afgelopen vijftien jaar daalde het percentage zware alcoholisten van 14 naar onder de 9.

Maar kent u slagzinnen tegen de allergrootste verleiding van deze tijd? Tegen ongezond en te veel eten? Misschien ziet u wel eens een ’30 minuten bewegen’ poster. Maar ik hoor of lees nergens ‘Snacken maakt dik’ of ‘Frisdrank geeft diabetes’. De enige kreet die mij te binnen wil schieten, is nog altijd: snoep verstandig, eet een appel. Ik hoor het mijn oma nog zeggen.

Overgewicht
Dat we nauwelijks waarschuwingen horen tegen ongezond eten is vreemd. Overgewicht is minstens zo’n groot en ernstig probleem als roken of alcohol. Wie te zwaar is, heeft grote kans op suikerziekte, hart- en vaatziekten en pijnlijke gewrichten. Ernstig overgewicht, obesitas, is doodsoorzaak nummer vier, alcohol staat op zeven. Iemand met obesitas maakt meer zorgkosten dan een roker.

En terwijl roken en drinken op hun retour zijn, blijven de kilo’s eraan komen. 25 jaar geleden was één op de drie Nederlanders te dik. Nu de helft. Dertien procent is zelfs obees. Voorspeld wordt dat in 2025 één op de vijf mensen wereldwijd ernstig overgewicht heeft, in westerse landen zelfs één op de drie.

Voortdurende test
Dat snacken en snoepen niet gezond is, weten we wel. Maar de verleiding is gigantisch. Vet en zoet is lekker. We kunnen er haast niet genoeg van krijgen. Vet eten was nuttig in vroegere tijden toen een laagje vet mensen de winter door hielp.

Maar nu is al dat lekkers een voortdurende test voor je zelfbeheersing. Had het station in de jaren tachtig een boekwinkeltje waar je ook een kop koffie kon krijgen, nu zit er een snackbar én shoarmazaak én staat op elk perron een snoepautomaat. Nog nooit is een generatie opgegroeid in een wereld waar zoveel lekkernijen voor het grijpen liggen.

Een patatje-met is goedkoper dan een broodje gezond. En bedrijven trekken miljarden uit om hun slechte waar gewiekst te vermarkten. In de winkel staat de K3-chocoladehagel met schattige roze hartjes, vol vet en suiker, op kinderooghoogte. Sporthelden schitteren in cola-reclames. Zelf drinken ze water om op gewicht en in conditie te blijven.

Alleen in het weekend
Geen wonder dat het lang niet iedereen lukt om die verleiding te weerstaan. Ook ik gebruik trucjes om weerstand te bieden aan alle verleiding. Met volle maag naar de supermarkt gaan, helpt. Ik koop pelpinda’s in plaats van een zakje. En chips eten mag alleen in het weekend, vertel ik mezelf. Wat extra aanmoediging zou helpen. Laten we hetzelfde doen bij Snickers, frikandellen, Magnums en diepvriespizza als bij tabak en alcohol. Ontmoedig de producten met extra belasting, reclamebeperkingen en waarschuwingen.

Denemarken probeerde al een extra belasting op vet, net als de accijns op alcohol en tabak. Ze stopten na een jaar, te veel papierwerk. Maar draai het eens om: maak gezond eten juist goedkoper. Een appel of snoeptomaatjes voor een duppie. Gratis groente en fruit in schoolkantines en bij de voedselbank. Sport subsidiëren we ook.

Stoplicht
Er zijn al goede ideeën voor voedseletiketten. Een stoplicht bijvoorbeeld: groen staat voor gezond, oranje is twijfelachtig, rood is ongezond. Of een ‘lopend’ poppetje met daaronder de tijd die iemand moet wandelen om de calorieën weer kwijt te raken. Simpele, heldere labels, toegekend door een onafhankelijke club consumenten en voedingsdeskundigen.

En géén reclame meer voor tussendoortjes. Geen borrelnotenreclame om negen uur ’s avonds wanneer mensen voor de buis hangen. En waar blijven de grappige sterspotjes met pakkende slogans die gezond eten promoten? Ik wil K3-komkommers in de winkel en theedrinkende topvoetballers in advertenties.

Dat is geen betutteling, voedseldemonisering of een aanslag op de economie. Het staat iedereen vrij om zijn favoriete snack op te smikkelen. Of bewust een uitzondering te maken voor een heerlijk stuk goede kaas of die feestelijke verjaardagstaart. Maar nog nooit was de verleiding zo groot, daar mag zeker een waarschuwing tegenover staan. Net als bij alcohol en tabak.

*Iemand heeft overgewicht bij een BMI boven de 25. Van obesitas is sprake bij een BMI boven de 30. BMI is je gewicht in kilo’s gedeeld door je lengte in het kwadraat. Weeg je 80 kilo en je lengte is 1,70 meter, dan is je BMI 80/(1,70×1,70) = 27,7.

Marga van Zundert is wetenschapsjournalist en redacteur bij het Wereldpodium. Dit artikel verscheen in het Eindhovens Dagblad (21 april 2016), Brabants Dagblad (21 april 2016) en BN/De Stem (23 april 2016)