Hard werken is voor laagopgeleiden niet langer een garantie voor een fatsoenlijk inkomen. Nu lijkt op Geert Wilders na niemand echt geïnteresseerd in hun lot. Ga zo door en na Brexit volgt Nexit.

Loont
Dat hard werken loont, is een diep ingebakken idee in Nederland. Onze welvaart danken we aan slimme, avontuurlijke, maar vooral hardwerkende voorouders. Zij rolden de mouwen op. Ze bouwden molens, schepen, dijken, havens, spoorlijnen, fabrieken en Deltawerken. Een mentaliteit die zorgde voor wereldwijde handel, rijkdom en veiligheid.

Na de oorlog was het ook lang zo: wie de handen flink uit de mouwen wilde steken, verdiende een eerlijke boterham. Ook de mindere studiebollen. Zij konden altijd aan de slag in een fabriek, de haven, bij de post, op kantoor of in de bouw. Geen vetpot, maar een vast salaris en goede kans dat de kinderen verder kwamen.

Dat geldt niet langer. ‘Werk is geen garantie meer om niet arm zijn’, concludeerde het Sociaal en Cultureel Planbureau onlangs. ‘Om niet arm te zijn moet je een fulltime baan hebben op redelijk niveau. En aan dat criterium voldoen steeds minder banen.’

Robots
Wat is er aan de hand? Voor een dikke half miljoen Nederlanders is er geen baan, ook al willen ze die dolgraag. En dat treft vooral laagopgeleiden. Robots en computers nemen hun werk over. En de concurrentie voor de overgebleven banen is moordend.

Een vaste aanstelling is bijna onmogelijk. Na twee tijdelijke contracten mag je elders solliciteren. Zekerheid, vastigheid, veiligheid: het bestaat niet langer aan de ‘onderkant’ van de arbeidsmarkt.

Erger nog is dat de concurrentie om de felbegeerde banen vaak oneerlijk is. Oost-Europeanen zijn door EU-regels goedkoper, en via schimmige uitzendconstructies véél goedkoper. Vakbond FNV rapporteert al jaren voorbeelden. Roemeense lassers en schilders werken voor één euro per uur op Nederlandse scheepswerven. West- Brabantse aardbeientelers stoppen het halve uurloon van Polen in eigen zak voor een slaapplaats in een ‘kippenhok’.

Trucjes
Maar ook Nederlanders worden onderbetaald via trucjes met uitzendbureaus, payroll-bedrijven en nul-urencontracten. En zzp’ers bieden hun diensten om te overleven soms tegen dumpprijzen aan. Een regelrechte race to the bottom.

De gelukkigen die wel een baan bemachtigen, moeten vaak keihard bikkelen. Journalist Dennis l’Ami werkte tien maanden bij het distributiecentrum van Coop en schreef over zijn ervaringen. Via een headset kreeg hij opdrachten welke krat waarheen moest. Als een robot tilde hij per uur 2.500 kilo om de norm te halen. Diezelfde headset hield via gps ook bij hoe vaak hij naar het toilet ging en hoe lang hij pauze hield. Veel collega’s namen drugs om het moordende tempo vol te kunnen houden. Ook in thuiszorg, tuinbouw of schoonmaakbranche zijn de normen vaak onhaalbaar. En zelfs de makers van deze krant, de Persgroep*, profiteert van het grote aanbod aan werkelozen. Het tarief voor freelance journalisten is onlangs met 40 procent verlaagd. Er geldt: take it or leave it. Voor jou zo een ander. Maar een leefbaar loon bij elkaar te schrijven, valt zo niet mee. Journalistenvakbond NVJ startte een campagne: geen #uitpersgroep!

Slavernij
Nieuws is dit helaas allemaal niet. Dat is juist het probleem. Ondanks dat berichten over uitbuiting en onderbetaling al jaren de krant of tv halen, verandert er weinig. Dat ligt niet aan onze wetten. Het minimumloon, cao’s en de vele arboregels, ze zijn ingesteld omdat we unaniem vinden dat wie werkt een fatsoenlijk loon verdient en dat gelijk werk gelijk moet worden beloond. En de slavernij schaften we echt 150 jaar geleden al af.

Veel Engelsen stemden leave in het EU-referendum uit woede over het ‘inpikken’ van banen door Oost-Europeanen. ‘Dom en racistisch’, riep vervolgens heel Europa. Deels terecht, want de schuld ligt niet zozeer in EU-regels of bij migranten. Maar wie dagelijks oneerlijkheid meemaakt, aan de bel trekt en vervolgens merkt dat er niets tegen gebeurt, raakt gefrustreerd en protesteert terecht. Een kennis die bouwvakker is, zegt: “Het gaat mij er niet om wat die politici of bankdirecteuren verdienen en doen, zolang ik fatsoenlijk kan rondkomen.”

Populisten
Nederland is het zesde rijkste land ter wereld. Daar zou toch iedereen een kans moeten krijgen met hard werken die fatsoenlijke boterham te verdienen? Handhaaf de regels, stuur extra controleurs op pad. Praat eens echt in de Tweede Kamer en in Brussel over de oneerlijke concurrentie, over fatsoenlijke salarissen en hoe meer banen te scheppen. Nu lijkt niemand echt geïnteresseerd in hardwerkende Henk en Ingrid, behalve populisten zoals Geert Wilders. Die schuiven de schuld graag in de schoenen van migranten, vluchtelingen of de islam. Wat je ook van Wilders mag vinden, het gaat om een heel concreet probleem van veel mensen. Als niemand luistert, stevenen we regelrecht op een Nexit af.

*Dit is de originele versie van het opiniestuk. De hoofdredactie van de Persgroep wilde het stuk niet plaatsen inclusief de passage over hun eigen beleid.

Marga van Zundert is wetenschapsjournalist en redacteur bij het Wereldpodium. Dit artikel verscheen in het Eindhovens Dagblad (13 juli 2016), Brabants Dagblad (19 juli 2016) en BN/De Stem (23 juli 2016)