Peerke Donderslezing 2014 – verslag
5e Peerke Donderslezing
2 november 2014
Kunst kan de wereld veranderen – door Tinkebell
– V E R S L A G –
“Een kunstenaar kan de uiterste consequenties van een situatie laten zien.” TINKEBELL. draait er niet omheen, niet in haar kunst en niet in haar teksten. Ze wil het goede doen en de wereld redden en daarom benoemt ze situaties van armoede die ze in Nederland tegenkomt. In de Peerke Donderslezing, die ze hield op zondag 2 november in Tilburg, spreekt ze van ‘armoede van denken, van inleven en verbanden zien, van verantwoordelijkheid nemen en van zorg, ook voor wat we niet zien.’
Politiek actief
Ze vertelt over de behandeling van vluchtelingen ‘zonder papieren’, in Nederland onterecht illegalen genoemd. TINKEBELL. heeft contact met een vluchteling uit Zuid-Soedan die zijn identiteit en levensverhaal niet kan bewijzen. Instituties als de burgerlijke stand en een geboorteregister, bestaan niet in zijn land.
Ze vertelt over de behandeling van de zesjarige Renata die leed aan ernstige bloedneuzen maar medisch niet werd onderzocht en met haar familie werd teruggestuurd naar Polen. Aan Renata, inmiddels overleden omdat Nederlandse instanties haar leukemie niet wilden behandelen, schreef TINKEBELL. een open brief die ze tijdens haar lezing voorlas.
Ze vertelt over de arbeidsomstandigheden van textielarbeiders in Bangladesh en ze gaat zelfs in op het lot van 45 miljoen eendagskuikens die jaarlijks in Nederland worden vergast. De politiek actieve kunstenaar pleitte zowel voor een textieltax van 2% om de arbeids- omstandigheden van textielarbeiders te verbeteren als voor de invoering van een techniek waarmee het geslacht van het kuiken in het ei kan worden vastgesteld. Met die techniek hoeven de eieren met haantjes niet te worden uitgebroed.
Het voorbeeld dat TINKEBELL. echter het krachtigst uitwerkt, is het fosfaatprobleem en de radicale persoonlijke beslissing die ze daaraan heeft verbonden.
Muziek om wereld te verbeteren
In het eerste deel van deze Peerke Donderslezing, de vijfde versie alweer, spraken drie muzikanten, tegelijk drie generaties, over de rol van cultuur om de wereld te verbeteren. Jasper Buiter, 24 jaar, ziet bij de muzikanten van zijn generatie vooral veel competitie en ambitie om een eigen carrière op te bouwen. Tegelijk noemt hij muziek ‘een nieuwe kerk’, een manier om mensen te verbinden, elkaar te inspireren en een gemeenschap op te bouwen.
Componist Harry Swinkels schreef liedjes voor Kinderen voor Kinderen en componeerde de Missa Petrus Donders, waaraan koren uit Tilburg en uit Suriname meewerkten. Hij ziet dat muziek mensen dichter bij elkaar brengt, dat ze respect krijgen voor een andere cultuur en samen iets nieuws creëren.
Veteraan Zjef Naaijkens gebruikt de muziek al sinds de 70er jaren om zijn idealen uit te dragen én om plezier te maken. “Wij waren linkser dan Bots en leuker dan de Twee Pinten”, aldus de aanvoerder van de vroegere Veulpoepers en Fanfare van de Eeuwigdurende Bijstand.
De chaos en de liefde
Behalve praten, mogen de muzikanten natuurlijk ook iets laten horen en dat doen ze alle drie op hun eigen manier. Harry Swinkels gaat achter de piano zitten om Ruud Hermans te begeleiden die zijn lied ‘Pirke’ zingt. Het refrein zingen we allemaal probleemloos mee ook al is niet iedereen zo goed in Tilburgs als de zanger. ‘Nà Pirke hemme nooit mir zonne goeje gehad.’ Misschien is het wel dit eenvoudige, Tilburgse kinderliedje, dat het motto van de Peerke Donderslezing het best vervat: ‘Èn hij dòcht nie: naa gaoket himmòl maoke. Mar hij dòcht: zôo kank wè doen vur èèrme meense in dè laand’ (En hij dacht niet, nu ga ik het helemaal maken. Maar hij dacht, zo kan ik wat doen voor de arme mensen in dit land.)
Jasper Buiter begeleidt zichzelf op de gitaar en zingt een nummer van John Mayer: ‘Waiting on the world to change’.
En Zjef Naaijkens brengt z’n Fanfaretten mee om samen het crisislied ‘De Steun’ uit te voeren, met een oud en een nieuw couplet en verder veel vrolijkheid en gekke bekken. Naaijkens was niet alleen in de 70 er jaren actief als bandleider, jongerenwerker, platenbaas en wereldverbeteraar, hij is nog steeds een actief sociaal ondernemer bij Raakveld, een creatieve zorgwerkplaats waar mensen met een beperking een dagbesteding vinden. “Wij werken met de methodiek van de chaos en de liefde”, aldus Naaijkens. “Wat wij kunnen, kunnen de grote instellingen niet.”
Armoede begrijpen
De wereld iets beter maken. Het was de drijfveer van Peerke Donders halverwege de 19e eeuw. Maar de wereld ziet er tegenwoordig heel anders uit. Presentator Ralf Bodelier opent het programma op zondag 2 november met een historische schets. ‘Tweehonderd jaar geleden waren van de één miljard wereldbewoners er zeker 750 miljoen extreem arm. Ze leefden onder vaak dramatische omstandigheden en moesten dagelijks vrezen voor geweld, ziekte en hongersnood.
Nu zijn we met 7 miljard bewoners van wie ongeveer 800 miljoen in grote armoede leeft. Het absolute aantal is niet veel veranderd maar de percentages zijn dat des te meer. Van 75 procent van de wereldbevolking, daalde het aantal extreem armen naar 12 procent. Dat is een enorme prestatie. Maar 12 procent, of 800 miljoen extreem armen, zijn er zijn nog steeds 800 miljoen te veel. En om de hedendaagse problemen met migratie, met ebola en met IS te begrijpen, moeten we de gevolgen van deze armoede begrijpen”, aldus Bodelier.
Ook TINKEBELL. sprak over het begrijpen van armoede, en dat betekent voor haar dat je je echt moet inleven in de situatie van de mensen dáár en de mensen stráks. Het fosfaatprobleem heeft daar direct mee te maken. Fosfaat is een mineraal dat nodig is om de grond te bemesten zodat de gewassen groeien. Eeuwenlang werd fosfaat toegepast in een kringloop, van het land via het voedsel naar de mest die weer op het land kwam. Maar die kringloop is de laatste tientallen jaren doorbroken. Kunstmest heeft zijn intrede gedaan en fosfaat wordt als delfstof gewonnen in mijnen. Als het fosfaat opraakt, wordt het voedsel schaarser en duurder terwijl de wereldbevolking alleen nog maar verder groeit. Wanneer we niets doen, betekent dit hongersnood voor miljarden mensen die nu nog geboren moeten worden.
Doemscenario
Toen TINKEBELL. dit toekomstscenario tot zich door liet dringen (In 2100 zijn er ongeveer 11 miljard wereldbewoners en zou er door het oprakende fosfaat maar voedsel zijn voor 3 miljard) leek het haar een fabeltje. Ze nam contact op met politici om te vragen of zij dit scenario herkenden. Tot haar stomme verbazing waren politici van heel verschillende partijen op de hoogte van het probleem maar hadden ze geen zin hier politieke consequenties aan te verbinden. Een doemscenario en dan ook nog op de lange termijn, dat trekt geen kiezers.
Voor het Rotterdamse Food Festival maakte TINKEBELL. de film ‘Save our Children’ over het fosfaatprobleem en vroeg zich af: ‘Wat is mijn verantwoordelijkheid?’ Aan het einde van de film kondigde ze aan om zich te laten steriliseren.
De laatste beelden van de film tonen haar operatie en de kunstenaar zelf vlak na haar operatie. Niet veel later wordt een motie ingediend door Dion Graus van de PVV om de terugwinning van fosfaten op te nemen in de Meststoffenwet. En die motie wordt aangenomen. Hier is maar een conclusie mogelijk, aldus TINKEBELL.: ‘Kunst kan de wereld veranderen. De symbolische kracht van kunst, het goede voorbeeld van een persoon, een gemeenschap en een land, kunnen werkelijk verschil maken.’
TINKEBELL besluit haar lezing met praktische adviezen, zoals minder vlees eten en meer politiek betrokken zijn. ‘Doe iets kleins, doe iets behapbaars”, stelt ze voor aan het publiek in De Nieuwe Vorst.
Haar lezing wordt bekrachtigd door Denis Hendrickx, abt van Berne, de Norbertijnenorde met gemeenschappen in Hierden, Mariëngaard, Tilburg en Heeswijk Dinther. Wat TINKEBELL. ‘armoede’ noemde, noemt de abt ‘Godgeklaagd’. Abt Hendrickx legt een direct verband tussen de inzet van de TINKEBELL. en de humanitaire inzet van de nieuwe paus Franciscus. Hij roept politiek en media op om de belangrijke thema’s van onze tijd inhoudelijk te behandelen en niet mee te doen aan platte sensatiezucht.
Dicht op de huid
Een afgeladen zaal van theater de Nwe Vorst luistert met ingehouden adem naar TINKEBELL. Het applaus is overdonderend. Deze eerste invulling van de Peerke Donderslezing door een niet-politicus leverde een inspirerend en persoonlijk verhaal op dat, volgens Ralf Bodelier, alle luisteraars ‘op scherp heeft gezet’. ‘Zelden hebben we zo nauw het ideaal van de Peerke Donderslezing benaderd, dan in deze vijfde editie’, zegt Bodelier.
“Grote problemen worden benaderd met kleine, persoonlijke verhalen, dicht op de huid die ervoor zorgen dat je wakker wordt.” Die tekst kwam van wethouder Mario Jacobs. Hij opende de bijeenkomst van 2 november namens de gemeente Tilburg. Samen met de provincie maakt de gemeente de jaarlijkse organisatie van de Peerke Donderslezing financieel mogelijk.
Tekst: Marianne Dagevos www.marcada.nl
Fotografie: Marloes Coppes