6e Peerke Donderslezing uitgesproken door hoogleraar Gloria Wekker op zondag 6 november 2016
Suriname vormde de verbinding. Het land waar hij naar toe ging en zij vandaan kwam. Nooit eerder was de Peerke Donderslezing uitgesproken door een Surinaamse, zelf ook opgegroeid in Tilburg. Maar de verbinding tussen pater en spreker ging dieper: hij vereenzelvigde zich met leprozen die werden uitgesloten door het stigma van hun ziekte; zij toonde zich solidair met de slachtoffers van discriminatie en racisme. Desondanks was Gloria Wekker ook kritisch over Petrus Donders. Ze benoemde zijn afkeer van de inheemse godsdienst van de marrons (gevluchte slaven in Suriname) die leidde tot de vernietiging van hun heiligdommen. Ook plaatste zij een stevige kanttekening bij het beeld van Donders in Tilburg. ‘De verhoudingen tussen de witte pater en de zwarte man zijn volstrekt asymmetrisch’, betoogde de emeritus professor in Genderstudies en Etniciteit. ‘De houding is paternalistisch en onderdrukkend.’ Ook het logo van de Peerke Donderslezing kon niet op haar goedkeuring rekenen!
Positiviteit
Racisme, inburgering en integratie waren de thema’s van de zesde Peerke Donderslezing op zondag 6 november. Het publiek kreeg een middagvullend programma voorgeschoteld met veel persoonlijke getuigenissen en positieve acties. Want, zoals Sara van den Brink uit de Tilburgse wijk Fatima zei: ‘Positiviteit trekt positiviteit aan.’ Voor Sara werd dit heel concreet toen ze in een onbezonnen moment beloofde een bruiloftsfeest te organiseren voor twee Syrische geliefden die tijdens hun vlucht waren getrouwd. Haar oproep op Facebook ontketende zoveel reacties dat binnen twee weken in Tilburg een volledig gesponsord feest kon worden gevierd met 200 gasten. Sara, zelf dochter van een Palestijnse vader en een Nederlandse moeder, is actief voor het burgerinitiatief ‘De Wijk Helpt’ dat de inburgering van 400 vluchtelingen in de wijk Fatima begeleidt en activiteiten organiseert die aansluiten bij de wensen van álle wijkbewoners. Sara zorgde ook voor de pauzehap: heerlijke houmous en labne om te dippen en te combineren met gepofte maïs. De activiteiten van ‘De Wijk Helpt’ zijn een goed voorbeeld van nieuwe vormen van integratie met nadruk op menselijkheid, ontmoeting en wederkerigheid.
Verschillende identiteiten
Tijdens haar inburgering had Zainab Osman deze vormen van integratie node gemist. Zainab kwam 22 jaar geleden uit Somalië naar Nederland en merkte dat haar ambities in botsing kwamen met de perspectieven die Nederland te bieden had. Ze moest lang wachten op een verblijfsvergunning, kon niet meteen beginnen met taalonderwijs en had lang geen zicht op maatschappelijke participatie. Het hele inburgeringstraject duurde 9 jaar, inmiddels is Zainab wijkverzorgende en gemeenteraadslid in Wijchen. Ze vertelt er gedreven over en maakt duidelijk dat ze veel heeft moeten inleveren om zover te komen. ‘Waarom kan ik niet een identiteit in Nederland opbouwen en daarbij delen van mijn ‘roots’ behouden”?’ vragen Zainab en Halima Özen zich af. Halima is dochter van Marokkaanse gastarbeiders, groeide op in Tilburg en kwam als tiener in de knoop met haar verschillende identiteiten. Vandaar haar pleidooi om integratie te vernieuwen en menselijker te maken.
Raciale superioriteit
In haar lezing verwijst Gloria Wekker naar twee inspiratiebronnen: de Amerikaanse schrijfster Toni Morrison en de Palestijnse filosoof Edward Said. Aan hem ontleent ze het begrip ‘cultureel archief’: een verzameling beelden, woorden, instituties en referenties in onze hoofden. Aan dit archief ontlenen we, bewust en onbewust, een gevoel van raciale superioriteit waardoor we blind zijn voor de rampzalige gevolgen van onze koloniale erfenis. Klasse, ras, gender en seksuele geaardheid zijn nog steeds ‘assen van verschil’, aldus Wekker en ze werken op elkaar in. Onze raciale superioriteit verklaart de heftige reacties op het uiterlijk van Zwarte Piet. Het feit dat deze zwarte figuur heel belastend is voor zwarte kinderen in onze samenleving, wordt gebagatelliseerd en genegeerd. Maar beelden zijn er om ze te deconstrueren, vindt Gloria Wekker: “Als we onze blinde vlekken begrijpen, kunnen we ervan leren en nieuwe beelden gaan zien.” Vandaar haar oproep: “Doe iets met die beelden van raciale superioriteit. Dat zal iedereen een hoop emotionele ballast schelen!”
Bi-ba-boom
De verschillende programmaonderdelen worden aan elkaar gezongen en getrommeld door gelegenheidsduo Peer de Graaf en Peto Cadmus. Samen zingen ze van de bi-ba-boom waaronder je kunt spelen, lachen en praten. Het oorspronkelijk Nigeriaanse liedje is ooit vernederlandst in Suriname en wordt nu meegezongen en meegeklapt in Tilburg. Want migreren is van alle tijden zoals Peerke Donders al heeft laten zien. En het kost altijd moeite en inspanning om je op een nieuwe plek thuis te voelen. Maar taal, beelden, een maaltijd en een feest kunnen helpen om blinde vlekken op te heffen en nieuwe identiteiten te ontdekken. Zoals in elke lezing een nieuw facet van de Peerke Donders’erfenis zichtbaar wordt.
Tekst: Marianne Dagevos www.marcada.nl
Fotografie: Karla Hoffman www.karlahoffman.nl
De Peerke Donderslezing 2016 is werd mede mogelijk gemaakt door Gemeente Tilburg en Stichting Jacques de Leeuw.