Ahmed Marcouch dacht op zijn tiende in professor Barabas’ tijdmachine te zijn gestapt. Zo groot was het verschil tussen Amsterdam en het dorpje in De Rif waar hij opgroeide. In Marokko leefde hij zonder stromend water, met één tv in het café en de ezel als belangrijkste vervoermiddel. De grote stad vol fietsen, de kou en naar school gaan: Amsterdam was een compleet nieuwe wereld. Alleen de snoepjes kende hij al, die bracht zijn vader elke vakantie mee naar Marokko.
Stijgende welvaart
Blijven de Marokkanen komen? Dat is de hoofdvraag van de Wereldse Ontmoeting Marokko waar Marcouch hoofdgast is. We horen berichten over groeiende welvaart en groeiende vrijheid. En Marokko is een baken van stabiliteit en vrede in het zo onrustige Noord-Afrika. Toch zoeken nog veel jonge Marokkanen hun heil in Europa. Zo stroomden er duizenden met de grote vluchtelingenstroom uit Syrië via Turkije Europa in.
We testen eerst de kennis van het publiek over modern Marokko met een quiz: Hoeveel inwoners telt het land eigenlijk? Zijn er meer Tilburgers of meer Nederlandse Marokkanen? Waar staat Marokko op de corruptie-index? Na negen vragen hebben we al een winnaar. De grootste struikelvraag: Is het percentage extreme armoede groter of lager dan 1 procent? Het juiste antwoord is lager. Extreme armoede is in 2014 uitgebannen in Marokko. Wel leeft zo’n 15 procent van de bevolking nog onder de armoedegrens.
“Gigantische veranderingen”, zagen ook gastsprekers arabist Jan Hoogland en journalist/schrijver Sietske de Boer die allebei jaren in Marokko woonde. Er is overal elektriciteit, stromend water, pinautomaten. “Maar wat heb je aan een pinautomaat als je niet eens een bankrekening hebt,” vraagt Hoogland. Voor menig Marokkaan is het elke dag overleven. De Boer: “Toch is er echt een nieuwe middenklasse ontstaan. Mensen hebben een auto, gaan op vakantie.”
De Marokkaanse welvaart groeit dankzij grote, succesvolle projecten: een nieuwe haven in Tanger, de bouw van de grootste zonnecentrale ter wereld en een splinternieuwe Renaultfabriek. Maar de economie leunt ook zwaar op geld uit de drugshandel en het geld dat Europese migranten naar huis groeien. Dat geld trekt plattelanders naar de stad, maar zo wordt het land niet langer bewerkt, waarschuwt De Boer. Terwijl Marokko zichzelf niet kan voeden en de landbouw nog steeds sterk afhankelijk is van de regenval.
‘We zijn niet meer dan vuilnis’
De strijd tegen de corruptie vindt De Boer nu de belangrijkste opdracht voor Marokko. “Er waren onlangs grote protesten nadat een visboer was vermorzeld in een vuilniswagen. We zijn niet meer dan vuilnis, werd er geroepen.” De armere bevolking voelt zich diep geminacht door de welvarende Marokkanen. En de rijkdom zit vooral in steden als Rabat en Casablanca. De armoede in de bergen van de Atlas en de Rif. De Boer: “Niemand in Marokko wil een revolutie, maar de corruptie is een groot probleem.”
‘Meester Samir’ gaf jaren les. Nu geeft hij trainingen over identiteit en neemt hij scholieren mee naar ‘Marokko’ in de tentoonstelling ZieZo Marokko van het tropenmuseum Junior. “Ik wil een Marokkaan zijn, heb ik kinderen na afloop horen verzuchten.” Mooi en belangrijk, vindt hij dat. “Zeker nu de sfeer soms zo grimmig is.” Andersom mag het beeld van Marokkanen over Europa ook worden bijgesteld, vindt Samir. Nederlandse Marokkanen rijden er rond met dure auto’s. “Dat het werk en geld hier niet voor het oprapen ligt, is zelden onderwerp van gesprek.”
Europese droom
Wel onderwerp van gesprek in Marokko is de ‘Turkije-route’ naar Europa. Marcouch: “Waar ik ook vorig jaar kwam in het Noorden, bij de kapper, in het café, overal praatten mensen erover.” Maar in Zuid-Marokko niet. “De Rif is door de overheid onder koning Hassan II decennialang achtergesteld en onderdrukt. Pas met het aantreden van de nieuwe koning is dat veranderd en zijn er weer investeringen. Maar in de Rif is de armoede en werkeloosheid groot.”
Marcouch begrijpt de Europese droom. “We hebben het hier beter. Het leven is gezonder en relaxter. Voor velen is het in Marokko overleven.” Maar de deur zit stevig op slot, weet hij. “Je slipt er echt niet meer tussendoor.” En Nederlandse Marokkanen kiezen steeds vaker voor een partner in Nederland. “Een vorm van emancipatie”, vindt Marcouch. Of het verstandig is dat staatssecretaris Dijkhoff net de ‘vertrekpremie’ voor Marokkaanse remigranten per direct heeft afgeschaft, betwijfelt Marcouch. “Het kan mensen die het hier niet redden, verleiden en helpen terug te gaan.”
Moeten we als Nederland niet nuttige arbeidskrachten tijdelijk binnenlaten: circulaire migratie? “Ik denk dat de generatie van mijn vader het bewijs is dat dat niet werkt”, antwoordt Marcouch. Wat kunnen Nederland of Nederlandse Marokkanen doen om het land te steunen? “Iedereen ziet het grootste probleem meteen in Marokko: aan de ene kant gigantische villa’s en rijkdom, aan de andere kant grote armoede.” Breng niet langer alleen rolstoelen naar Marokko, is Marcouch’ antwoord. “Dat is natuurlijk prachtig, maar exporteer ook kennis en ideeën over de rechtstaat, over je organiseren en hoe je je zaak bepleit.”
Gesprek met couscous
Alle deelnemers aan de Wereldse Ontmoeting kregen een Marokkaanse maaltijd voorgeschoteld. Ze schoven aan tafel bij een Tilburgse Marokkaan om van hen te horen hoe goed zij het hedendaagse Marokko kennen. Gastheer of vrouw was een Fontys-student Global development issues. Het waren levendige gesprekken, echte ontmoetingen. De vragen: Ga je vaak terug? Is dat op vakantie gaan of naar huis? En wil je daar begraven worden of hier? Maar ook: als ik naar Marokko op vakantie ga, wat MOET ik zien?
Tekst: Marga van Zundert www.margavanzundert.nl
Fotografie: Nathalie Leeuwenberg Fotografie
De Wereldse Ontmoetingen zijn in samenwerking met Fontys Lerarenopleiding Tilburg en De Kennismakerij en mede mogelijk gemaakt door Een Wereld te Winnen.
