Met 80 jaar levenservaring, 700 liederen en 50 tot 60 boeken op zijn naam, behoeft Huub Oosterhuis geen introductie. Hij is een rijzige man die liever staand wordt geïnterviewd en die met een stem als een klok psalmen reciteert. Bovenal is hij een fenomeen, een merk, zoals Ralf Bodelier zegt in zijn introductie.
Oude en nieuwe liefde
Het is dringen geblazen bij het Ronde Tafelhuis, op zondagmiddag in Tilburg-Noord. Huub Oosterhuis komt op bezoek en die naam trekt nog steeds volle zalen. In de zaal veel mensen die gezien hun leeftijd en hun reacties, zo hun ervaringen hebben met de katholieke kerk, de traditionele mis, de paus en de bisschoppen. Die ervaringen heeft Huub Oosterhuis ook en hij maakt zijn standpunten duidelijk door te spelen met de begrippen oud en nieuw.
Deze bijeenkomst is de aftrap van het Tilburgse project de Nwe Liefde geïnspireerd op het Amsterdamse centrum De Nieuwe Liefde. Waarom heet het centrum zo, wil een mevrouw uit het publiek weten. Is er ook oude liefde? De naam is simpel te verklaren, legt Oosterhuis uit. Het centrum was ooit een parochiehuis dat in de volksmond De Liefde heette. Toen het werd verbouwd door een bevriende zakenman – een groot cadeau- , was de naam van het nieuwe centrum snel gekozen. Het is niet alleen een gebouw maar ook een program, zegt Oosterhuis. In Tilburg gaat het vooralsnog om een project op meerdere locaties in de stad. De Tilburgse insteek is om nieuwe betekenissen te vinden voor de oude christelijke waarden als liefde en barmhartigheid. ‘Wat is de taal van onze tijd?’ vraagt programmaleider Thea van Blitterswijk zich af in haar welkomstwoord.
Oude en nieuwe vieringen
Taalvirtuoos Huub Oosterhuis zou hier wellicht een antwoord op weten maar interviewer Ralf Bodelier heeft andere thema’s voorbereid voor het vraaggesprek. Hij wil met Oosterhuis spreken over politiek, de opkomst van de ekklesias en de verhouding tussen Oude en Nieuwe Testament. In de katholieke kerk wordt nog steeds een vertaalde versie van de oude liturgische mis uit 1566 gebruikt, weet ex-priester Oosterhuis te vertellen. Die vorm is voor een groep mensen uitgewerkt, verouderd. Zij kunnen terecht bij de ekklesias die in allerlei plaatsen in Nederland opkomen. Daar worden de vieringen wekelijks gemaakt op een stramien van Bijbellezen, het ritueel van brood en wijn en het zingen van liederen. ‘Is het publiek van een ekklesia niet een beetje elitair?’vraagt Bodelier zich af, verwijzend naar de woorden van wijlen pater van Kilsdonk. ‘Wat doen ze voor de maatschappij?’ komt als vraag uit het publiek. ‘En als je daar trouwt of gedoopt wordt, is het dan geldig?’ ‘Ik ben de woordvoerder van de mensen die het niet meer kunnen beleven zoals de katholieke kerk het aanbiedt’, vindt Oosterhuis. ‘Ik wil het hebben over wat er hier en nu op aarde gebeurt.’
Oude en nieuwe barmhartigheid
‘Van barmhartigheid krijg ik een slechte smaak in mijn mond’, zegt een van de bezoekers. Oosterhuis constateert dat barmhartigheid in het verleden vaak is verengd tot caritas, noodhulp. In plaats van te pleiten voor structurele verbeteringen, beperkte de kerk zich tot pleisters plakken op de ergste gevallen van armoede en onrecht. Barmhartigheid moet verbreed worden tot rechtvaardigheid, een fundamentele verbetering voor iedereen zodat er alleen nog eersterangs burgers zijn, aldus Oosterhuis verwijzend naar een uitspraak van Salvador Allende uit 1972. Deze Chileense president maakte veel indruk op hem toen hij begin 70er jaren in Chili de verkiezingen won en in 1973 door een staatsgreep werd afgezet en stierf. ‘De kerken konden Latijns Amerika redden maar hebben het niet gedaan’, haalt Oosterhuis een uitspraak van Che Guevara aan. Daarom heeft hij zich van de kerk losgemaakt en dat is hem niet in dank afgenomen. Bodelier confronteert hem met de uitspraken van Cor Mennen, de censor uit het bisdom Den Bosch die een ware lastercampagne tegen Oosterhuis begon. Mede door Mennen mogen zijn liederen nauwelijks nog in katholieke vieringen worden gezongen. ‘Ik ken hem niet’, zegt Oosterhuis onbewogen om later toe te geven dat hij Mennen in 1966 tijdens een retraite vroeg om maar weg te gaan als hij zoveel commentaar had op de leraar Oosterhuis. Die opmerking is Mennen blijkbaar niet vergeten.
Oude en Nieuwe Testament
Het oude denken, de oude structuren, de oude liturgie en de oude traditie. Over het algemeen heeft Oosterhuis ermee afgerekend. Dat is anders als het gaat om het Oude Testament. Dat is voor hem een blijvende inspiratiebron voor ‘humane gevoeligheid’ om radicaal te kiezen voor recht en rechtvaardigheid. Dat er in het Oude Testament ook heel wat gemoord en afgeslacht wordt, doet voor hem niets af aan de eeuwigheidswaarde van de oudtestamentische boodschap. Er zijn altijd rigide standpunten, vindt Oosterhuis. Soms is een oude boodschap nog geldig omdat die het oudst is, soms ook moet die nodig worden geactualiseerd. En zo blijkt dat we er met de tegenstelling tussen oud en nieuw niet helemaal uitkomen welke oude en welke nieuwe betekenissen we wel of niet moeten waarderen en legitimeren. Gelukkig duurt het project De Nwe Liefde Tilburg nog even en staan er allerlei activiteiten op stapel waaronder films, een theatervoorstelling, een boek, een lezing en een expositie. Alles mogelijk gemaakt door genereuze donaties van ordes en congregaties die vanuit oude tradities zijn meebewogen naar nieuwe vragen en zelfs bereid zijn daar geld in te steken. Ook uit de inzet van alle vrijwilligers die heerlijke taarten en koek hebben gebakken en die zich inzetten om de bijeenkomst mogelijk te maken, blijkt grote liefde: oud of nieuw, dat verschil proef je niet.
Tekst: Marianne Dagevos www.marcada.nl
Fotografie: Marloes Coppes
