‘Oorlog is een ervaring die ik niet wil meemaken’, verklaren Sharisa Statie en Daan Mentzel van basisschool De Stappen bij het oorlogsmonument. Samen met hun klasgenoot Elysa de Wit lezen ze, na de twee minuten stilte, gedichten voor. Niet alle kinderen konden deze ervaring ontlopen, weten we uit talloze verhalen van kinderen die tijdens de Tweede Wereldoorlog moesten onderduiken, vluchten en vechten. Nog steeds zijn er kinderen die de oorlog niet hebben kunnen ontlopen en die geplaagd worden door herinneringen die maar niet over gaan. Zoals Aisha en Maryam die als kleuters moesten vluchten uit Somalië of Atiq die als 15 jarige alleen vertrok uit Afghanistan of Gharib die toen hij 16 was in Syrië gevangen zat omdat zijn liedjes werden uitgelegd als protest tegen het regime.

Oude en nieuwe Tilburgers
Hoe interesseer je ‘nieuwe’ Tilburgers voor de Tweede Wereldoorlog en ‘oude’ Tilburgers voor mensen met recente oorlogservaringen? Die vragen vormden het startpunt voor de manifestatie ‘Sporen van oorlog’ die dit jaar voor de tweede keer werd gehouden. Initiatiefnemers zijn Het Ronde Tafelhuis, het Wereldpodium en het MST, Mensen in beeld houden. Het thema voor deze tweede editie was: Kind in oorlog. Met een groep nieuwe Tilburgers bezochten de organisatoren de bijeenkomst van het plaatselijk comité Nationale Herdenking in de Heikese kerk. Ook daar werkten opvallend veel jongeren mee, zoals het jongerenkoor Tikiko en gitarist Sanne van Hellemond van het Koning Willem II College. Bij het monument was een bijdrage te zien en te horen van de kinderen van basisschool De Stappen die dit monument hebben geadopteerd. En daarna, in de Studiozaal van Theaters Tilburg, kwamen de ‘kinderen’ van de hedendaagse oorlogen aan het woord. Op de voorste rij: burgemeester Noordanus van Tilburg en voorzitter Eijlander van het plaatselijk comité. Het publiek kon concluderen dat de ervaringen van toen en van nu opvallend veel overeenkomsten vertonen.

Gescheiden van ouders
Aisha en Maryam leerden elkaar kennen in Tilburg-Noord. Beiden zijn inmiddels volwassen vrouwen die werken in de zorg. De ervaringen van oorlog, dreiging, geweld, vluchten, lopen en uiteindelijk aankomen in Nederland, hebben ze gemeen. Als kleuters van 5, 6 jaar moesten ze Somalië verlaten en werden ze gescheiden van hun ouders. Aisha vertelt dat haar moeder beloofde haar achterna te komen maar dat zij haar nooit meer heeft gezien. “Zij wilde mijn veiligheid, nu kan ik het wel begrijpen”, zegt Aisha, zelf inmiddels moeder. “Maar zelf zou ik het anders doen.” Maryam herinnert zich de lange tochten te voet en in bussen. “’s Nachts kon ik niet slapen en moest ik steeds huilen. Nu, 20 jaar later komen die herinneringen nog wel eens terug in mijn dromen.”

Muziek en zang
Gharib die de avond opluistert met zijn liedjes en zijn luit, is zelf ook gevlucht voor het geweld. Hij woonde in Syrië tijdens het bewind van Hafiz al-Assad, de vader van de huidige leider Bashar al-Assad. Toen was er nog geen oorlog in het land maar wel een dictatuur die vermeende opstandelingen gewelddadig onderdrukte. Als 14 jarige begon Gharib muziek te maken en te zingen en daarom werd hij gearresteerd. Hij kwam in de beruchte Palmyra-gevangenis terecht. “Je weet niks, je hoort niks, je mag niks”, vat hij het verblijf daar samen. Bij martelingen werden zijn handen verlamd zodat hij niet meer kon spelen. Gharib wist te ontkomen en vestigde zich in Nederland. Hier treedt hij op met zijn eigen band en zingt zijn liederen over Syrië. Dankzij fysiotherapie kan hij zijn handen weer grotendeels gebruiken.

Opgeven is geen optie
Atiq vertrok als 15 jarige uit Afghanistan. Zijn familie had al het spaargeld, goud en juwelen ingezet om zijn reis te betalen. Atiq kon niet langer blijven in het dorp waar hij woonde met zijn familie. Invallen van de Taliban, geweld en persoonlijke omstandigheden maakten een vlucht noodzakelijk. Nu is hij ruim drie jaar in Nederland en na veel problemen met de asielaanvraag, heeft hij eindelijk een verblijfsvergunning en uitzicht op een beroepsopleiding. De cursussen Nederlands voor zijn inburgering heeft hij in de helft van de beschikbare tijd afgerond. Sinds twee jaar lukt het hem niet meer om contact te krijgen met zijn ouders. Ze lijken van de aardbodem verdwenen. “Ik weet niet waar ze zijn en dat vind ik erg moeilijk” vertelt Atiq. “Maar opgeven is voor mij geen optie. Ik ga mijn leven opbouwen hier in Nederland.”

Creativiteit
Hoe overleef je zulke extreme omstandigheden: als je gescheiden wordt van je familie, als om je heen doden en gewonden vallen, als je gevangen zit en als je moederziel alleen aankomt in een nieuw land met een onbekende taal en cultuur? Presentator Ralf Bodelier stelt de ene vraag na de andere. Gharib vertelt van zijn verblijf in de gevangenis: “Je moest zelf iets verzinnen om hoop te houden. Ik herhaalde de verhalen en gedichten die ik kende en noemde steeds de namen van wie mij dierbaar zijn. Oorlog is niet alleen ellende, er is ook creativiteit en saamhorigheid, er is aandacht en zorg voor elkaar. Mensen zoeken elkaar op en luisteren naar elkaar.” En dat laatste willen de organisatoren van de Nationale Herdenking ook bereiken, maar dan wel in vredestijd.

Tekst: Marianne Dagevos, www.marcada.nl

Fotografie: Marloes Coppes, www.marloescoppesfotografie.nl

Sporen van Oorlog is een initiatief van het Wereldpodium, het Ronde Tafelhuis en het ‘MST Mensen in beeld houden’ Het programma wordt ondersteund door het Tilburgse Comité Herdenking 4 mei.