Samen met Amnesty International en filmhuis Cinecitta verzorgde het Wereldpodium op zondag 26 mei een speciale middag over de spraakmakende film the Act of Killing.
De film wordt ingeleid door een interview met de historicus Wim Manuhutu. Hij blijkt niet alleen een begenadigd spreker, maar beschikt ook over een formidabele schat aan kennis over Indonesië en Nederlands-Indië.
The Act of Killing is een film over een van de grootste massamoorden uit de 20e eeuw. In het najaar van 1965 en het voorjaar van ‘66 worden tussen de 500 duizend en 3 miljoen ‘communistische’ Indonesiërs, intellectuelen en etnische Chinezen vermoord. The Act of Killing is een film in een film. De Amerikaanse regisseur Joshua Oppenheimer verleidde een aantal van de massamoordenaars uit die tijd om als acteur op te treden in een triomfantelijke film over de moorden. Maar het aanbod om als filmster te schitteren was een ‘val’ om hen over die tijd aan het praten te krijgen. Het gemak waarmee de moordenaars over hun werk praten en de acceptatie van hun misdaden door hoge functionarissen in het huidige Indonesië is onthutsend. Anders dan in Europa na ’45, Rwanda na ‘94 werd de geschiedenis van Indonesië van na ’65/’66 geschreven door de beulen.
Een half uur lang interviewt Wereldpodium-hoofdredacteur Ralf Bodelier historicus Manuhutu. Vragen en antwoorden volgen elkaar in hoog tempo op.
Het gesprek start met een analyse van de jaren voorafgaand aan de massamoorden. Tijdens de regeerperiode van Soekarno, de eerste president van Indonesië, groeit de linkse beweging niet alleen in omvang maar ook in invloed. Soekarno buigt langzaam maar zeker naar links, wat de rechtse krachten in het land bepaald niet op prijs stellen. Een economische crisis, een koude oorlog met Maleisië en groeiende argwaan vanuit het Westen, effenen vervolgens de weg voor een coupe. Die komt er in 1965. Na 20 jaar leiderschap van Soekarno neemt de rechtse generaal Soeharto de macht over. Hij blijft 33 jaar aan de macht en schept een totalitaire staat. Pas na Soeharto’s dood in 1998 zet Indonesië de eerste stappen op weg naar een democratie.
De gebeurtenis die de machtsovername van Soeharto in ’65 mogelijk maakte, was de moord op zes generaals in Soekarno’s leger, vertelt Manuhutu. Een aantal ontevreden soldaten doodden hun superieuren, waarna een zevende generaal –Soeharto- in het vacuüm stapte en de tegenaanval opende. Hoewel de communistische partij weinig of niets met de moorden te maken had, werden zij door Soeharto aangewezen als daders. Enkele dagen na de dood van de zes generaals, startten de moordpartijen op de communisten, gevolgd door met name de etnische chinezen. Manuhutu, die The Act of Killing een zeer bijzondere film noemt, kritiseert wel het feit dat het lijkt alsof alleen door Soeharto ingehuurde ‘gangsters’ aan het moorden slaan. ‘De rol van het leger wordt veel te weinig belicht. Dat nam stevig aan de moorden deel’, zegt Manuhutu. Hij wijst er bovendien op dat de aanmoediging van de regering Soeharto om de communisten uit te roeien, ook werd gebruikt om ongestraft oude vetes te beslechten.
Zeer verhelderend is Manuhutu’s uitleg bij de vraag waarom de moordenaars zich richtten tegen de machteloze Chinezen. ‘Immigranten uit China vervullen in Indonesië al eeuwenlang de rol van zondebok, dat was zo in ’65 en is ook vandaag nog zo. Maar tijdens de jacht op de communisten werden zij bovendien afgeschilderd als vijfde kolonne vanuit communistisch China. En ook al hadden zij niets met het communisme van Mao te maken, de associatie werd hen fataal.’
Na afloop van de film gaat Manuhutu een half uur lang op vragen in van het publiek. Dat wil weten of Amerika op de hoogte was van de moorden (Ja, zegt Manuhutu, feitelijk moedigden de Amerikanen de moordpartijen zelfs aan, het was immers midden in Koude Oorlog) en of Nederland op de hoogte was? (Ja, zegt Manuhutu. ‘Terwijl koningin Juliana en Prins Bernard altijd afstand hielden van Soekarno, legden zij twee jaar na de moordpartijen een officieel staatsbezoek af bij Soeharto. Via diplomatieke kanalen moeten zij op de hoogte zijn geweest van het immense bloedvergieten door Soeharto.)
Een zeer geslaagde middag wordt afgesloten door Cinecitta-programmeur Bert Goessen. Hij is bijzonder tevreden met de volle zaal, met spreker Wim Manuhutu en de participatie van het publiek. Wanneer het aan Goessen ligt, organiseren Cinecitta, Amnesty International en het Wereldpodium vaker dergelijke zondagmiddagfilmevenementen.
