Waarom staan mensen met een handicap niet hoog op de agenda van ontwikkelingsorganisaties? En hoe krijgen we ze daar? Daarover gaat het Wereldpodium Select ‘Arm en gehandicapt, de vergeten 260 miljoen’ georganiseerd door het Wereldpodium en het Liliane Fonds, de stichting die jaarlijks meer dan 80.000 kinderen met een handicap in ontwikkelingslanden helpt.Met een goed gevulde zaal in het Provinciehuis, opinieartikelen in het Brabants Dagblad en Trouw en filmopnamen voor het tv-journaal van Omroep Brabant is de start voortvarend. Presentator Jan Jaap van der Wal kondigt een drukke middag aan met interviews, debat, een column, de presentatie van een gids en de vuurdoop van de nieuwe voorzitter van het Liliane Fonds.

Durfbeleid
Maar allereerst is het woord aan de ‘gastheer’ van het Provinciehuis: Commissaris van de Koningin Wim van de Donk. Van de Donk typeert het werk van het Liliane Fonds als “het organiseren van hoop”. “Kinderen die met een achterstand beginnen zijn een doelgroep waar je, als mens, niet om heen kan.” De methode van het Liliane Fonds ziet hij als het “organiseren van vertrouwen”. In een tijd waar het zelfs bij banken mis gaat, steunen mensen initiatieven op basis van een smetteloze reputatie en juist op dat terrein heeft het Liliane Fonds terecht een uitstekende naam, aldus de Commissaris. Van de Donk benadrukt dat ontwikkelingsorganisaties zich niet moeten laten gijzelen door de doelstellingen van beleidsmakers bij de overheid. Zij hebben juist de verantwoordelijkheid om andere opvattingen en doelen te realiseren. Particuliere initiatieven bereiken plekken waar de overheid niet komt door op eigen risico en initiatief en met onverdachte reputatie aan het werk te gaan – zonder de vraag te stellen: ‘Vindt de rekenkamer dit wel goed?’. Het werk van organisaties als het Liliane Fonds vergt durfbeleid en risico nemen. Juist daar zit de meerwaarde van particuliere initiatieven.

Confronterend
Jacco Holthuis, griffier bij de Raad van State, was ambassadeur van gehandicapt Nederland in 2009/2010 en maakte in dat kader een reis naar Nicaragua. Daar ontmoette hij onder andere Jorge, een jongetje met een beperking en Mauricio een ambitieuze student rechten met -net als Jacco- spastische benen. Ze zijn te zien in een documentaire die Jaap Jongbloed maakte. Presentator Van der Wal praat met Holthuis over zijn ervaringen.”Iemand met een handicap wordt in Nicaragua gezien als minderwaardig”, vertelt Jacco. “Een handicap is een vloek. Ik schrok er van dat Jorge op geen enkele school welkom was en dat Mauricio in elkaar is geslagen, enkel en alleen vanwege zijn handicap.” Mauricio overwon veel tegenwerking en studeert nu rechten. “Hij heeft een echte vechtersmentaliteit. We herkenden dat in elkaar. Het is erg belangrijk om jezelf een doel te stellen en daar is Mauricio een meester in gebleken.” Jacco ervoer zijn reis als confronterend, leerzaam en emotioneel. “Het relativeert je eigen situatie en leert je weer dat het niet zozeer draait om een aangepaste schoen of beugel. Dat iemand de opleiding kan volgen waar hij of zij verder mee komt is minstens zo belangrijk.” Jacco hoopt Mauricio terug te zien in Den Haag, als hij zijn doel, werken bij de VN, heeft gerealiseerd.

Mensenrechtenverdrag
Directeur Kees van den Broek van het Liliane Fonds werkte als fysiotherapeut in Afrika. Toen hij terugkeerde naar Nederland zocht hij een functie waarin hij zich nog steeds kon inzetten voor kinderen met een handicap. Hij leidt nu een organisatie van 35 werknemers en ruim honderd vrijwilligers die met een budget van 16,5 miljoen jaarlijks 87.000 kinderen in 30 landen ondersteunt. Een filmpje van het Liliane Fonds illustreert dit werk.Op de vraag van interviewer Ralf Bodelier wat de missie van het Liliane Fonds is, luidt het antwoord kort en krachtig: meedoen. Kinderen met een beperking moeten meetellen in het gezin, op school en in de buurt. “Het gaat niet zozeer om het bonnetje van de beugel”, verduidelijkt Van den Broek. “Wij willen zien dat een kind een opleiding krijgt en daadwerkelijk een kans krijgt mee te doen in de maatschappij.”

Terwijl de VN becijfert heeft dat één op de vijf mensen die leven van minder dan één dollar per dag een beperking heeft, blijken mensen met een handicap nauwelijks in beeld bij andere ontwikkelingsorganisaties zijn. Hoe komt dat? Van den Broek vertelt dat hij een rondje langs alle ontwikkelingsorganisaties om verandering te bewerkstelligen. Hij werd overal vriendelijk ontvangen, maar zijn missie slaagde niet. Van den Broek noemt twee belangrijke redenen. De eerste is dat kinderen met een beperking ‘onzichtbaar’ kunnen zijn. Ze worden uit schaamte binnenshuis gehouden of hebben een lichte verstandelijke beperking die niet direct in het oog springt. Daardoor is het probleem minder zichtbaar en dwingend. Een tweede reden is dat mensen met een handicap moeten concurreren met de vele en vaak ‘hippere’ prioriteiten in ontwikkelingssamenwerking zoals vrouwenemancipatie of duurzaamheid.Het Liliane Fonds verwacht verbetering zodra Nederland het mensenrechtenverdrag van de VN voor mensen met een handicap ratificeert. “Hoe eerder dit gebeurt, hoe beter”, stelt Van den Broek. “Dan zal elke ontwikkelingsorganisatie moeten rapporteren hoe zij rekening houden met deze doelgroep.” Het huidige ontwikkelingsbeleid stemt Van den Broek somber: “De nadruk ligt op economische ontwikkeling en niet op onderwijs en gezondheidszorg. Mensen met een beperking worden daar evident de dupe van.”

Vrijheid
“Mensen met een handicap die leven van één dollar per dag hebben me verbaasd”, vertelt Petra Jorissen in haar column. Jorissen is medeauteur van het indrukwekkende boek ‘Helden op Stokken’. Zij reisde naar ontwikkelingslanden om de verhalen van arme mensen met een handicap op te tekenen. “Arm, zonder stem in de maatschappij en verstoken van alles wat mij het leven waard lijkt, weten zij een menswaardig bestaan te leiden. Zij hebben me laten zien dat echte vrijheid van binnen komt.”

Op het netvlies
Onder leiding van Ralf Bodelier discussiëren experts en publiek verder over de vraag waarom mensen met een beperking niet hoger op de agenda staan van ontwikkelingsorganisaties en hoe dit te veranderen is. Op het podium: Paul Hoebink, hoogleraar ontwikkelingssamenwerking in Nijmegen en directeur van onderzoeksinstituut CIDIN, en Jack van Ham, voormalig directeur van ICCO en kersverse voorzitter van het Liliane Fonds. Vanuit de zaal praten onder meer Monique Wijnen, voormalig ambassadeur van gehandicapt Nederland, Paulien Bruijn van Stichting Dark & Light, actievoerder Jan Troost en Roelie Wolting van DCDD mee.

Onderwerp deze middag zijn mensen met een beperking in ontwikkelingslanden en hun kansen om mee te doen. Maar hoe zit het in Nederland? Monique Wijnen: “Bij mijn geboorte zeiden artsen tegen mijn ouders: verwacht er niet teveel van. Ze zal niet kunnen zitten en incontinent blijven. Daar kan ik me nog steeds erg boos over maken.” Jan Troost: “Mensen zien een handicap nog steeds als een medisch probleem. Maar als de samenleving aangepast is, vallen mijn beperkingen weg. In de VS kan ik overal zonder problemen komen. Wij moeten hier zelf ook nog veranderingen afdwingen.”

De staf van het CIDIN blijkt geen mensen te tellen met een beperking, net zo min als het ICCO. En er staat ook niets expliciets over mensen met een beperking in de millenniumdoelen, vertellen Hoebink en Van Ham. “De politieke druk is lange tijd te laag geweest”, vindt Van Ham. “We moeten meer lobbyen.” Maar tegelijkertijd meent hij dat de overheid op dit moment “een heilloze weg” is. “We moeten ons meer richten op maatschappelijke mobilisatie. Dat klinkt misschien jaren 70, maar dat is het zeker niet.” Hoebink vindt dat het vooral ontbreekt aan focus. “Zaken als toegankelijkheid kun je eenvoudig inbouwen in programma’s, dat het nauwelijks gebeurt, laat zien dat beperkingen niet op het netvlies staan in ontwikkelingssamenwerking.”

Hoe belangrijk is de rol van cultuur en tradities in ontwikkelingslanden voor mensen met een beperking? Paulien Bruijn relativeert: “Ook al gelooft een moeder dat haar kind met een beperking het resultaat is van hekserij, toch zal ze alles doen om het kind medische zorg te geven. Het is uiteindelijk vooral de omgeving waar een andere houding nodig is. En op dat terrein kun je veel bereiken via empowerment van mensen met een handicap.” Hoebink is wars van cultuurrelativisme. “De conventies zijn helder en duidelijk. Toen albino’s vervolgd werden in Tanzania heeft de woede van het buitenland ook direct effect gehad. De autoriteiten traden meteen op.” Van Ham: “Globalisering geldt ook voor normen en waarden. We zijn continu bezig elkaar te beïnvloeden. Roelie Wolting: “Kennis is het sleutelwoord. Hoe gebrekkiger de kennis over beperkingen, hoe minder kansrijk mensen zijn.”

Het publiek wijst er op dat er CBR-guidelines bestaan: een dikke ‘bijbel’ waarin precies beschreven staat hoe lokale ontwikkelingsorganisaties mensen met een handicap bij hun project kunnen betrekken. Probleem opgelost? Hoebink antwoordt dat hij niet zo in bijbels gelooft en ook Van Ham denkt dat opschrijven niets meer oplost. “Hoe mensen met een handicap kansen kunnen en moeten krijgen, is bekend. De kwestie is dat ontwikkelingsorganisaties de verantwoordelijkheid moeten oppakken.” En met deze oproep eindigt het podium.

Gids: Meedoen
Voor kleine (en grote) ontwikkelingsorganisaties in Nederland hebben Wereldpodium en Liliane Fonds een gids gemaakt met praktische tips & trics hoe zij kinderen met een handicap bij hun projecten kunnen betrekken. De gids is getiteld: Meedoen. Open uw project voor kinderen met een handicap. Auteurs zijn Mirjam Vossen en Marga van Zundert. Vanmiddag krijgen Els Geerts en Els Keepers van Stichting Jasinga symbolisch het eerste officiële exemplaar uitgereikt door scheidend en komend voorzitter van het Liliane Fonds Cor Oostveen & Jack van Ham. Stichting Jasinga, een initiatief van drie vriendinnen, heeft een basisschool gebouwd in Jasinga, Indonesië, en werken er aan om op deze school ook kinderen met een beperking een opleiding te kunnen geven.Hoe u de gids kunt bestellen, leest u binnenkort op www.uitgeverijwereldpodium.nu

Tekst: Marga van Zundert
Foto’s: Anjès Gesink