Overgewicht of honger en andere netelige kwesties

Voedsel, weinig onderwerpen die tegelijk zo eenvoudig en zo ingewikkeld zijn. De ingewikkelde vraagstukken werden in de talkshow van 23 mei belicht door deskundigen en professionals. De eenvoudige kijk op de zaak, kwam uit de monden van Ferry van de Zaande en Fred van Boesschoten, gasten van Eefje Wentelteefje. Ferry had meegedaan aan een wedstrijd ‘frikadelle frete’ en was tweede geworden. Fred was werkzaam in een slachterij. Op de vraag of het daar biologisch toeging, antwoordde hij bevestigend. ‘Ja hoor, het zijn allemaal bìste’.

Deskundig publiek
Ooit zorgde mechanisatie, kunstmest, gewasbescherming en zaadveredeling voor een indrukwekkende opbrengststijging van de landbouwgrond. Het zware handwerk werd vervangen door industriële landbouw en veeteelt en op die manier lukt het in deze tijd om vijf miljard monden te voeden. Sterker nog, het aantal mensen met overgewicht neemt toe terwijl het aantal met honger afneemt. Dat wisten de meeste bezoekers aan deze talkshow al. Het eerste deel van het programma bestond uit een petje op-petje af quiz en daarbij bleek dat een deskundig publiek in de zaal zat. Behalve trouwe bezoekers van het Wereldpodium en het Milieucafé –organisatoren van deze avond- waren er heel wat nieuwe gezichten die afgekomen waren op het thema.

Omstreden onderwerp
Voedsel is behalve een ingewikkeld onderwerp, ook omstreden, met veel visies en belangen. Ondanks het succes van de industriële landbouw zijn er veel twijfels over dit systeem. Wat zijn de gevolgen voor het milieu, dierenwelzijn en de positie van mensen in ontwikkelingslanden en hoe krijgen we die laatste miljard ook nog gevoed? Of nog een stap verder: hoe veerkrachtig is dit systeem als er nog twee miljard mensen bijkomen? Pablo Titonell, onlangs benoemd als hoogleraar agro-ecologie aan de Wageningen Universiteit, heeft een heel eigen visie op de situatie. Vanuit onderzoek in ontwikkelingslanden, heeft hij gemerkt dat kennis en inzichten uit de biologische landbouw veel kunnen bijdragen aan de conventionele landbouw. Ook is veel winst te behalen door beter in te spelen op natuurlijke omstandigheden zoals klimaat, vruchtbaarheid van de grond en beschikbaarheid van water. Intensieve landbouw kan wel, maar dan op plaatsen waar veel (arme) mensen wonen en de omstandigheden gunstig zijn. Extensieve landbouw op plaatsen waar mensen het voedsel ook kunnen importeren en de grond schaars is.

Grootste vleesexporteur
Dat deze situatie nu zeker niet opgaat voor Nederland, illustreerde Wiek Lenssen, documentairemaker die een film maakte over de wereldwijde sojaproductie. Zijn bevindingen: Nederland is na China de grootste importeur van soja. Deze soja gaat grotendeels naar onze intensieve veeteelt, veelal gevestigd in Brabant, waarna het vlees wordt geëxporteerd en de mest hier blijft. Het is op z’n minst merkwaardig dat zo’n klein en dichtbevolkt land als Nederland een van de grootste vleesexporteurs ter wereld is. De grootscheepse sojaproductie, in handen van vier grote bedrijven met jaaromzetten van vele biljoenen dollars, gaat ten koste van het regenwoud en het leven van inheemse volken in Brazilië, zoals te zien was in een paar fragmenten uit Lenssens documentaire.

Bedrijven vergelijken
De rol van grote bedrijven in de voedselketen was een andere netelige kwestie in deze talkshow. Enerzijds kunnen bedrijven veel invloed uitoefenen en veel goed doen, betoogde Evelijne Bruning van The Hunger Project, een hulporganisatie die helemaal gefinancierd wordt door het bedrijfsleven. Anderzijds hebben ze onevenredig veel macht zoals bleek uit het voorbeeld van Monsanto, een bedrijf dat wereldwijd de zaadleveranties in handen heeft. Door hun monopolie hebben veel kleine boeren geen toegang tot goede zaden of ze moeten zich helemaal uitleveren aan de monoculturen van de zaadleverancier. Wim Leereveld, die al tien jaar de Acces to Medicine Index opstelt en uitbrengt, is onlangs ook met een Acces to Seeds Index begonnen. Idee achter deze indexen: bedrijven worden met elkaar vergeleken op hun maatschappelijke inspanningen om medicijnen of zaden, toegankelijk maken voor minder kapitaalkrachtige groepen. Hun plaats op de ranglijst en de bijbehorende reputatie(schade) moet bedrijven aanzetten om hun beleid te verbeteren. Volgens Leereveldt zijn de farmaceuten heel wat verder in maatschappelijk verantwoord ondernemen dan de zaadhandelaren. De Acces to Seeds Index is nog niet klaar maar Leereveldt liet al weten dat Monsanto niet eens op de laatste plaats staat.

Vrouwen op sleutelpositie
Evelijne Bruning vertelde dat uit ervaringen van The Hunger Project blijkt dat vrouwen een sleutelpositie hebben bij de bestrijding van honger. Zo zijn in India veel vrouwen gekozen in gemeenteraden. Daardoor kunnen ze in potentie voedsel- en hulpprogramma’s van de overheid naar hun dorpen halen. In de praktijk hebben ze steun en training nodig om hun rechten daadwerkelijk te claimen. The Hunger Project traint, begeleidt en verenigt vrouwelijke gemeenteraadsleden om hun stem te laten horen. ‘Die mentaliteitsverandering is blijvend’, aldus Bruning, ‘Dat neem je die vrouwen niet meer af.’

Onvervalst Tilburgs
Peer de Graaf zorgde voor een luchtige toon in het programma met een rap op basis van jargon uit de voedseldiscussie. De poppenspelers van Eefje Wentelteefje gaven hun commentaar in onvervalst Tilburgs. De moeder van Eefje sloot de avond af met de vraag of Eefje nu eindelijk eens kwam eten. Op het menu: pissebedden en kakkerlakken en een lekkere meelworm toe!

Tekst: Marianne Dagevos, www.marcada.nl
Foto’s: Marloes Coppes

Het Future of Food Festival is een initiatief van Tilburg Debatstad. Dat zijn het Wereldpodium en het Milieucafé, samen met het Science Café, mEATing, ZLTO en bioboerderij ‘t Schop in Hilvarenbeek.

Het Future of Food Festival werd mede mogelijk gemaakt door het netwerk Vitaal Leisure Landschap Hart van Brabant en Gemeente Tilburg.