“Officieel bestond ik niet meer. En dat betekent in Zuid-Soedan meestal maar een ding….”
De Zuid-Sudanese journalist Christopher vertelde op het stadsstrand over zijn gevaarlijke werk. Een indringend verhaal over oorlog en onrecht. Ook aangeschoven: Dion van den Berg van vredesorganisatie Pax.
Christopher is journalist in het nieuwste land ter wereld: Zuid-Soedan. Het land ontstond in 2011 na afscheiding van Soedan. Daar ging een bloedige vrijheidsstrijd van meer dan vijftig jaar aan vooraf. De vreugde over de onafhankelijk duurde echter kort. Al in 2013 al brak een burgeroorlog uit.
Ondanks de oorlog waren zijn eerste jaren waren mooi en vrolijk, vertelt Christopher. Tot welke stam of religie je behoorde, deed er niet toe begin jaren tachtig. Hij herinnert zich het kijken naar Bollywoodfilms met alle kinderen uit de buurt voor die ene tv. Buren hielpen elkaar. Er was grote saamhorigheid. En de mensen waren trots. Ook al heerste er honger je zette je gasten eten voor, maar die weigerden uiteraard.
Toch was de oorlog nooit ver weg. Vanaf een jaar of negen moesten jongens in Zuid-Soedan oppassen. Het regeringsleger eiste hen op. Ze kregen een militaire training in het noorden en moesten vervolgens meevechten tegen opstandelingen uit het zuiden. “Je liep dus kans tegen je eigen mensen te moeten vechten. Dat wilde ik niet.” Christopher besloot daarom in 1989 te vluchten, met zijn tante en neefjes naar buurland Oeganda. Zonder moeder of vader. “Mijn vader heb ik amper gekend, met mijn stiefvader heeft het nooit geklikt. Hij en mijn moeder bleven in Soedan.”
Christopher kwam terecht in een vluchtelingenkamp waarna de tante de kinderen in de steek liet. Ze overleefden dankzij steun van de kerk die hem ook de kans gaf naar school te gaan. Met zijn goede cijfers kon Christopher zelfs doorstuderen. Hij wilde graag rechten doen, maar het werd journalistiek, de goedkoopste opleiding.
In 2005 kwam er een eind aan de vrijheidsstrijd in Zuid-Soedan. De opstandelingen sloten een vredesakkoord met de regering. Het zuiden kreeg meer autonomie en mocht een referendum organiseren over afscheiding. Christopher: “Een periode van hoop en optimisme. Veel vluchtelingen gingen terug, wij ook.” Maar er wachtte thuis geen warm onthaal. Terugkerende vluchtelingen werden als buitenstaanders gezien. “En zo voelde ik me ook. Ik bleek vaak andere opvattingen te hebben. Ik was in een andere wereld opgegroeid.”
Christopher vond werk als journalist bij een van de grote kranten in Juba, de hoofdstad van Zuid-Soedan. Zijn verhalen gaan vaak over onrecht. Over milieuvervuiling door bedrijven bijvoorbeeld, over een hoge regeringsfunctionaris die geld voor een ziekenhuis achterhield om een villa te bouwen of over vrouwen die zonder proces jarenlang gevangen zitten. Christopher hoopte op verandering. Die kwam. Zuid-Soedan werd in 2011 onafhankelijk. “Maar er gebeurde niets tegen corruptie en onrecht, terwijl de bewijzen overduidelijk waren.”
Het werken in Zuid-Soedan werd voor Christopher steeds moeilijker. In 2013 brak een burgeroorlog uit tussen aanhangers van de president en de vicepresident, allebei oud-rebellenleiders. Christopher en zijn collega-journalisten kregen steeds vaker ‘waarschuwingen’ als ze kritisch waren. Zelf werd hij een keer beschuldigd van spionage. Hij belandde in de cel en er werd hem verteld dat hij de volgende ochtend voor een vuurpeloton zou komen. “Dit is je laatste maal”, zei een bewaker. Een foto op zijn mobiel met de plaatselijke gouverneur redde zijn leven. “Maar op een persconferentie zei de president letterlijk tegen mij en de andere journalisten ‘jullie weten dat we hebben gedood en dat kunnen we opnieuw doen’.”
Een half jaar geleden kreeg Christopher via-via te horen dat zijn persoonsgegevens gewist waren. “Officieel bestond ik niet meer. Dat betekent in Zuid-Soedan meestal maar een ding…. Ze waren van plan me te doden.” Christopher vluchtte opnieuw naar buurland Oeganda. Korte tijd later kreeg hij te horen dat hij naar Nederland kon komen via Shelter City dat bedreigde mensenrechtenactivisten ondersteunt. Tilburg bood hem drie maanden onderdak en rust. Half juni is Christopher’s verblijf voorbij. Wat dan? “Ik kan niet terug naar Zuid-Soedan, dat is nog steeds te gevaarlijk. Mijn vrouw en dochtertje zijn in Oeganda.”
Hoe moet het verder met Zuid-Soedan? Heeft Christopher weer hoop nu er een vredesakkoord is? De gevechten zijn gestopt en de vicepresident is weer terug in de hoofdstad. “De problemen zijn niet opgelost met dit vredesakkoord. En na zoveel jaar oorlog en geweld zijn mensen onrecht haast gewoon gaan vinden. Het belangrijkste is dat die instelling verandert.” Christopher benadrukt dat de conflicten in zijn land niet zozeer draaien om godsdienst of stammen. “Die argumenten worden er vaak bijgesleept. Maar het draait om olie, geld en macht.”
Dion van den Berg van Pax schetst tijdens het gesprek het moeizame vredesproces in Zuid-Soedan. Wanneer in een land al zolang oorlog heerst, gaat die in mensen zitten. Veel Zuid-Soedanezen staan al bijna hun hele leven in de overlevingsstand. Ze zijn op hun hoede, wantrouwig en staan altijd klaar om te vluchten of vechten. Van den Berg: “De leiders van het land zijn de vroegere vrijheidstrijders. Vele hebben hun leven lang niet anders gedaan dan vechten. Maar regeren betekent kwesties oplossen met overleg, onderhandelen en diplomatie. Bij deze mensen is de reflex bij een conflict .. vechten, doden.” Pax probeert het vredesproces te stimuleren door burgers te onderwijzen in recht en bestuur. Ze proberen ook lokale ‘rechtbanken’ te ondersteunen of nieuw leven in te blazen. “We zoeken altijd een bottom-up benadering. Het moet vanuit de mensen zelf komen.”
Christopher en Dion van den Berg waren te gast op het stadsstrand op woensdagavond 18 mei 2016. Gespreksleider was Joyce van der Horst. Muziek was er pianist/componist Steven van der Hout.
Verslag: Marga van Zundert
Fotografie: Leroy de Leeuw
