Lekkende waterkokers, kapotte telefoons, oude krultangen… Bezoekers van de Dag van het Afval mochten op 15 mei een afgedankt apparaat meenemen naar popcentrum 013. In ruil daarvoor kregen ze een felgroen fleecedekentje, gemaakt van afgedankte petflessen. Met deze ludieke actie was thema van de middag gezet: afval is grondstof. Bijvoorbeeld voor kunstwerken. Beeldend kunstenaar Guus Voermans showde objecten van afgedankte strijkijzers, verfkwasten en staatlantaarns. Of muziekinstrumenten: Harm Goslink Kuiper speelde romantische liedjes op zelfgebouwde gitaren van olieblikken en afvalhout.

Maar de Dag van het Afval begon met de enorme berg die wij elk jaar weggooien. Volgens André Habets van Wecycle, recyclaar van elektronisch afval, gooien we met zijn allen zo’n 300 miljoen kilo elektronische apparatuur per jaar weg. Ongeveer 120 miljoen kilo wordt opgehaald. Wecycle krijgt e-waste van gemeenten, retailers en scholen en zorgt dat het voor 97% verantwoord wordt hergebruikt.

Het hergebruik van afval gaat steeds beter. Dat zegt Joris van de Meulen van Nedvang, het bedrijf dat namens producenten verantwoordelijk is voor het hergebruik van afval. Bij het grote publiek is Nedvang beter bekend van de Plastic Heroes. De inzameling van plastic stijgt en Van de Meulen laat wat ermee gebeurt: petflesjes worden plastic bakjes, t-shirts en fleecedekentjes.

Afval is grondstof. Maar miljoenen kilo’s afval belanden niet in de recyclestroom. Elke maand komen in Ghana 500 containers aan met elektronisch afval uit Europa, zegt Mike Anane, milieujournalist uit Ghana. Het zijn computers en beeldschermen, verscheept als hulpgoederen, waarvan 80% niet meer werkt. Die kapotte apparaten belanden op stortplaatsen, waar kinderen het verbranden, op zoek naar restjes koper en ander metaal. De gevolgen zijn afschuwelijk. Kinderen werken 12 uur per dag in de schadelijke dampen, met hoofdpijn, loodvergiftiging en ademhalingsklachten tot gevolg. “De schamele dollar die ze verdienen, gaan op aan medicijnen”, zegt Anane. “Veel kinderen gaan dood aan kanker voor ze de volwassen leeftijd bereiken.”

Volgens Anane zit een enorme lek in het recyclesysteem. Dat leidt tot verontwaardiging bij het publiek: hoe is mogelijk, vragen bezoekers, dat Nederland zoveel afgedankte apparatuur uit onze havens glipt? De sprekers kennen het probleem. Het is echter al minder erg dan vroeger, betoogt oud-milieuminister Jacqueline Cramer. Als minister zorgde zij dat gemeenten betaald kregen voor het inzamelen van e-waste, waardoor er nu minder afval in handen komt van louche handelaren.

Vooralsnog kunnen louche handelaren echter nog te gemakkelijk een dikke boterham verdienen. Dag zegt Emile Lindemuller, environmental crime officer bij Interpol. Het opsporen van milieucriminaliteit nog veel te weinig prioriteit, zegt Lindemuller: “Wij zien de slachtoffers niet, er liggen hier geen lijken op straat. Bovendien zijn de straffen laag”. Dus gaat de Italiaanse maffia door met het illegaal afzinken van schepen, en vullen handelaren containers met computers naar Ghana of Nigeria. Interpol weet af en toe met succes een lading tegen te houden, maar nog niet vaak genoeg.

De inzameling van afval moet beter, milieucriminaliteit moet stoppen. De vraag is wie daarvoor verantwoordelijkheid draagt. Volgens Frans Föllings van afvalverwerker Aterro moeten gemeenten meer doen om de burgers aan te zetten tot betere afvalscheiding. “Driekwart van wat er in een container zit, hoort daar niet. Nog altijd zit die container voor een groot deel vol met gft-afval, glas, papier en kunststof.” Aterro haalt dat er alsnog uit tijdens een proces van nascheiding. Jacqueline Cramer vindt dat gemeenten het de burgers vooral gemakkelijker moet maken. “Stadsbewoners op driehoog achter hebben geen plaats om drie afvalbakken in huis te zetten. Zorg voor veel voorzieningen in de wijk. En zorg dat mensen er iets voor terugkrijgen.”

De meest prangende vraag blijft over voor het slotdebat: hoe pak je afvalcriminaliteit aan? Zou het helpen wanneer het in Ghana winst kan maken met recyclen? Ja, vindt Emile Lindemuller: “Zorg dat mensen in Ghana er iets aan verdienen. Het milieuprobleem gaat hand in hand met het armoedeprobleem.” Nee, zegt André Habets van Wecycle echter: “Recyclen kost geld. Ghana kán daar niets aan verdienen. Afval moet hier blijven en hier worden verwerkt.” Zou het, ten slotte, helpen wanneer onze kliko’s 80% kleiner worden? Dat vindt niemand een goed idee. Het lijdt alleen maar tot afvaltoerisme en lange files bij de Milieustraat. Slim ontwerpen, waterdicht inzamelen en hergebruiken blijft de beste route naar een afvalarme wereld.

Fotografie: Marloes Coppes