Linkse hobbies en rechtse daadkracht
Ontwikkelingshulp is geen linkse hobby. Dat is het nooit geweest en we moeten het ook niet zo noemen. Dat is de conclusie van talkshow ‘IS Live’ met als hoofdgasten Marcia Luyten, Duco Hellema en Thea Hilhorst.
Uit recent onderzoek naar prioriteiten blijkt dat Nederlanders zich minder bekommeren om de wereld dan voorheen. De prioriteit ‘minder oorlog en terrorisme in de wereld’ is gezakt van plek 1 naar 5, ‘honger in de wereld’ daalde van 3 naar 7. De nieuwe nummer 1 is ‘een goede oudedagsvoorziening’ en wordt gevolgd door ‘goede gezondheidszorg’.
Wat denkt het publiek van IS Live hiervan? “Is Nederland aan het navelstaren”, vraagt gespreksleider Ralf Bodelier. De angst neemt toe”, denkt een bezoeker. “Zekerheden zoals pensioen staan onder druk. Mensen keren zich naar binnen omdat ze bang zijn verworvenheden te verliezen”. Een andere bezoeker wijst er op dat mensen gedesillusioneerd zijn door de resultaten van ontwikkelingssamenwerking. Er staan veel negatieve berichten daarover in de kranten.
Journaliste Marcia Luyten kwam drie maanden geleden terug uit Oeganda. Wat viel haar op in Nederland? Is het land veranderd? “Toch vooral de kou”, lacht Luyten. Haar woonboot ligt vastgevroren. Maar op tv viel haar wel wat op: ze ziet vooral mannen, rechtse mannen.
Marcia’s laatste boek heet ‘Ziende blind in de sauna’, met als ondertitel hoe onze economie, politiek en cultuur Afrikaanse trekken krijgt. Wat zijn die trekken? “Steeds meer kortetermijnperspectief”, stelt Luyten. Ook signaleert ze populisme in de politiek, het draait steeds meer om mensen in plaats van partijen en ideeën en het sociaal vertrouwen neemt af. “Afrika is prachtig en de mensen fantastisch, maar de systemen zijn vaak lelijk, ze dienen een kleine elite”, aldus Luyten.
Marcia publiceert kritische stukken. “Hulp werkt vaak niet en heeft soms tot perverse gevolgen”, stelt Luyten. Als voorbeeld noemt ze het onderwijs in Oeganda. Dat is dankzij ontwikkelingshulp gratis, maar door een gebrek aan voldoende leerkrachten is het niveau extreem laag. Kinderen komen praktisch als analfabeet van school af. Ouders zien de school vooral als opvang voor kinderen van 5 tot 10 jaar die nog niet op het land kunnen werken. Luyten’s kritische publicaties hebben haar echtgenoot die als diplomaat in Oeganda werkte in moeilijkheden gebracht. Zijn contract is niet verlengd. Marcia: “Mijn kritiek is hem aangerekend. Maar ik wil betere hulp. En daarvoor is opbouwende kritiek onmisbaar.” Luyten is vanavond de ‘side kick’ van Bodelier en zal met hem in gesprek gaan met de andere gasten.
De Utrechtse hoogleraar Geschiedenis van de internationale betrekkingen, Duco Hellema, is bekend van zijn boeken over de buitenlandse politiek van Nederland. De laatste uitgave is getiteld Nederland in de Wereld. “Is ontwikkelingssamenwerking een linkse hobby”, vraagt Bodelier. “Als historicus merk ik vaak dat beelden niet kloppen met de werkelijkheid”, antwoordt Hellema. “Historisch gezien is het beeld van OS als ‘links initiatief’ onjuist.” OS is begonnen in de jaren zestig als een brede coalitie van bedrijfsleven, kerken en de politiek. De eerste ministers waren CDA’ers, maar Jan Pronk heeft de beeldvorming bepaald. Hellema schetst OS als een mammoettanker waar op de brug veel wordt gediscussieerd maar die ondertussen stuurloos doorvaart. “De sector heeft veel te lang krampachtig gereageerd op kritiek. Er was angst voor het publieke debat.”
Was die angst terecht? Heeft de hulp gefaald? Hellema: “In de jaren ’60 was een belangrijke doelstelling van ontwikkelingssamenwerking het verbeteren van de internationale reputatie, die had schade opgelopen door de politionele acties. Daarin is OS heel effectief geweest. Het beeld van Nederland kantelde, Nederland werd gezien als een progressieve, open samenleving.” Luyten: “Er zijn zeker successen, maar de sector heeft die te weinig geclaimd en heeft lastige vragen ontlopen.”
Tijd voor een paar vragen uit het publiek. Wat vinden de sprekers van het boek Dead Aid van Dambisa Moyo die stelt dat hulp Afrika juist remt in ontwikkeling? Luyten vindt Dead Aid een pamflet met gammele bewijsvoering. Maar een goed punt dat Moyo aan de kaak stelt, is dat regeringen die veel hulp ontvangen niet afhankelijk zijn van belastinginkomsten van hun eigen burgers. Dit ondergraaft het politieke systeem. Een tweede vraag: moet er een parlementair onderzoek komen naar OS zoals de PvdA wil? “Politieke zelfmoord”, denkt Luyten. “Daarvoor is het eigenlijk te laat, maar misschien beter laat dan nooit”, vindt Hellema.
Na de pauze zien we een filmpje over ‘omgekeerde ontwikkelingssamenwerking‘, een project van Carin Boersma van Oxfam Novib. De kennis van mensen uit ontwikkelingslanden wordt in Nederland ingezet. Het filmpje laat Braziliaanse buurtwerkers zien die in Amsterdam Noord samen met buurtbewoners een door hen ontwikkeld spel spelen: Oasis game. Het resultaat: een tunnel vol graffiti wordt omgetoverd tot ‘bos’. Het verwilderde groen rond de moskee is een prachtige tuin met eigen kas. Een groezelige hangplek wordt opgepimpt door de buurtbewoners. “De Brazilianen hebben veel ervaring om zonder overheidshulp veranderingen te realiseren”, vertelt Boersma. In een ander voorbeeldproject helpen Zuid-Afrikanen bij het geven van voorlichting over homoseksualiteit en HIV aan moslimjongeren. Hoe kijken buurtbewoners er tegen aan dat Brazilianen hen komen helpen? “Dat is wisselend. In het begin is er veel scepsis, maar het maakt ook indruk dat mensen van zover komen voor hen.”
“Noodhulp is hulp die de eerste nood ledigt, geen politieke doel heeft, maar vanuit een diep menselijk gevoel komt”, vertelt de volgende gastspreker, hoogleraar Thea Hilhorst. Zij stelt echter meteen dat deze theorie zelden of nooit opgaat. “Vroeger kwam het Rode Kruis en die ruimde in drie dagen het slagveld leeg. Maar in deze wereld weet je vaak niet waar je in het proces bent. Wanneer is de oorlog afgelopen? Er is een groot grijs gebied waar noodhulp stopt en opbouw begint.”
De PVV is voor afschaffing van ontwikkelingssamenwerking, maar wil wel noodhulp bieden, stelt Bodelier. Wat vindt Thea daarvan? “Ik denk niet dat Wilders en ik hetzelfde verstaan onder noodhulp. Hij denkt waarschijnlijk aan natuurrampen. Maar Palestina krijgt al bijna 50 jaar noodhulp, ik denk niet dat hij daar een voorstander van is.”
De media kopten dat in Haïti miljarden aan noodhulp verdwijnen. Wat weet Hilhorst hiervan? “Dat is simpelweg niet waar. Toen dat bericht in de media circuleerde, ben ik op zoek gegaan naar de bron. Het bleek niet zo te zijn dat twee procent van de hulp Haïti maar bereikt en de rest in zakken verdwijnt, maar twee procent van het beloofd geld was pas binnengekomen. Nova belde me voor een reactie op tv, maar toen ik ze dit vertelde, waren ze niet meer geïnteresseerd.” Luyten en Bodelier herkennen het verhaal: positief nieuws over hulp is momenteel niet erg welkom in de media.
Dit brengt Hilhorst op een andere mediahype rondom Haïti. Het aantal slachtoffers werd vrij snel geschat op 250.000 vergelijkbaar met de Tsunami. Maar de meest betrouwbare schattingen komen uit op 100.000 doden. Hilhorst: “De VN heeft het aantal van 250.000 doden klakkeloos overgenomen. Dat stoort me. Ze blazen de ramp op om meer hulp te krijgen. Dat heeft gewerkt, maar het keert zich uiteindelijk tegen je.”
We kijken naar een filmpje waarin schrijfster Linda Polman geïnterviewd wordt door Marcia Luyten. Polman is bekend van haar boek ‘De hulpkaravaan’ over de hulp in o.a. Rwanda en Somalië waarin ze uiterst kritisch is over hulp. Hulpgelden worden vooral door war lords ingezet voor hun eigen doelen. Hilhorst: “Polman veegt alles op een hoop. De eerste maanden heerste er ernstige cholera en hongersnoden in de vluchtelingenkampen in Rwanda. Veel later ging het mis. Opstandelingen gingen zich binnen de kampen bewapenen en organiseren. En de militaire politie greep niet in door de misdadigers er uit te vissen. Het zwakste punt aan noodhulp is vaak dat organisaties niet als een eenheid werken.”
We ronden de avond af met twee laatste vragen uit het publiek. Een van de bezoekers heeft in het debat de rechtse daadkracht gemist. Hilhorst reageert: “One line oplossingen bestaan helaas niet in ontwikkelingshulp. Het is een complex proces waarin je alle spelers nodig hebt: het bedrijfsleven, het maatschappelijk middenveld, de overheid. Dat heeft 50 jaar hulp bewezen. Maar dat willen mensen niet horen. Er heerst een soort antiautoritair sentiment in Nederland. Argumenten tellen niet meer, men heeft lak aan gezagsdragers en binnenkort wellicht ook aan ons wetenschappers.” De laatste vraag wordt een opmerking. Oud-wethouder Gon Meeuwis stelt dat ontwikkelingssamenwerking aanduiden als een linkse hobby zoals het Wereldpodium in haar titel heeft gedaan, meehelpt een verkeerd beeld te scheppen.
De muziek tijdens IS Live kwam van de jonge singer-songwriter Lisa van Schijndel. De hapjes en drankjes werden verzorgd door Wonka kookt.
Nb. De aangekondigde woordvoerders ontwikkelingssamenwerking Klaas Dijkhoff (VVD) en Sjoera Dikkers (PvdA) waren verhinderd vanwege een motie van wantrouwen in het parlement.
Tekst: Marga van Zundert
Foto’s: Marloes Coppes