Een wereldburger, een milieuactivist, een wetenschapper en een Tilburger; Marc van Roosmalen is het allemaal en bovendien nog een ontdekkingsreiziger en een vat vol spannende en ongelooflijke verhalen. Op maandagavond 9 november stond hij even op zijn geboortegrond en zorgde met zijn optreden voor een ‘knetterende start’ van Tilburg Debatstad, een initiatief van vijf Tilburgse podia dat moet uitgroeien tot ‘De Balie van het Zuiden’. Cabaretier, zanger en pianist John Tuerlings opende deze eerste avond van Tilburg Debatstad met een sprankelend lied waarin hij de verloving besprak van de debatpodia die zich in TilburgDebatstad verenigden – het Milieucafe, het Wereldpodium, het Sciencecafe, de Brabant Balie en Studium Generale. Poptempel 013 was voor de gelegenheid omgebouwd tot een theaterzaal met tafeltjes en stoelen, het podium ging grotendeels schuil achter reusachtige palmen en bamboestruiken. Dat laatste was vooral een verwijzing naar Van Roosmalens avonturen in de jungle van Zuid-Amerika. Tussen het groen door bloeiden de dames van Flor de Amor met melancholieke Zuid-Amerikaanse klanken. De ene Flor met een dijk van een stem, de andere met een dijk van een contrabas.

Dieren vangen
Presentatoren Frans Post en Ralf Bodelier hadden veel vragen voor de wereldberoemde Heroe of the Planet, Marc van Roosmalen. Toch konden maar een paar flitsen oplichten uit het veelbewogen leven van deze oud-leerling van het Odulphus Lyceum. Rode draad in zijn verhaal bleek zijn fascinatie om dieren te vangen, ze vast te houden en ze te bestuderen. Als scholier ving hij kikkertjes, hagedissen en slangen voor zijn terrarium, als student woonde hij op zijn Utrechtse woonboot samen met zo’n 20 apen. ‘Die apen kwamen van mensen die er niet meer voor konden zorgen en het was toen nog niet verboden om ze te houden’, verklaart de bioloog snel. In Brazilië wordt hij immers nog steeds beschuldigd van biopiraterij.

Ecosysteem
Toch noemt Van Roosmalen zich meer een vruchten- en zadenman dan een man van de aapjes. Zijn eerste onderzoek in de Surinaamse jungle behelsde een nauwkeurige beschrijving van alle zaden en vruchten die door de apen en andere dieren worden verspreid. Daar leerde Van Roosmalen dat het ecosysteem van het regenwoud ongelooflijk ingewikkeld in elkaar zit en dat geen schakeltje kan worden gemist. Bijna terloops spreekt hij over paden die je moet kappen door ondoordringbaar woud, zaden die je wel kunt doorslikken maar waarop je niet moet kauwen, slangen die je aan hun staart kunt trekken en spinnen die je bijten zodat je lichaamstemperatuur ongelooflijk snel daalt. Alles overleefde deze wereldreiziger, zelfs de gevangenissen van Brazilië waaruit hij een paar jaar geleden ternauwernood ontsnapte.

Protesten tegen houtkap
Gaandeweg werd Van Roosmalen naast ecoloog, ook primatoloog en ontdekte hij tijdens zijn verblijf in het Amazonegebied twintig nieuwe apensoorten. “Die apen werden naar mij toegebracht door de autochtone bevolking omdat ik een soort opvangcentrum had”, legt Van Roosmalen uit. “Ik bestudeerde en beschreef ze en zocht hun verblijfplaats uit. Pas als ze dood gingen, gebruikte ik ze als holotype om het bestaan van de nieuwe soort wetenschappelijk te bewijzen. Omdat ik zoveel geduld had, heb ik nog niet alle nieuwe soorten die ik gevonden heb, kunnen beschrijven.” Door zijn werk in het regenwoud kwam Van Roosmalen in aanraking met de boskap voor houtwinning, sojateelt en veehouderij. De schade die hierbij aan het regenwoud wordt toegebracht, is desastreus. Door erosie en verdroging ontstaan nu branden in een gebied dat bekend stond als niet ontvlambaar. Zijn protesten tegen deze verwoestende praktijken kwamen hem duur te staan. Van Roosmalen werd door Braziliaanse politici (vaak ook grootgrondbezitters) beschuldigd van biopiraterij en gevangen gezet.

Bos herstelt zich
Na de pauze wordt Van Roosmalens visie op het regenwoud genuanceerd door hoogleraar Frans Bongers uit Wageningen. Bongers wijst op de dynamiek van het bos. `Na de kap is het bos een ravage`, geeft de hoogleraar toe, `Maar de natuur herstelt zich en dat gaat best snel. Naast ontbossing is er ook hergroei.` Voor Van Roosmalen is het secundaire bos een verarmde variant van het oerbos, Bongers voert aan dat veel oerbos in werkelijkheid helemaal niet zo oud is. Dus liever een selectieve kap dan brute kaalslag. Van Roosmalen is niet overtuigd van de goede bedoelingen van de FSC-keurmeesters en wijst al het gebruik van hout uit de regenwouden af.

Ellende van de sojateelt
Vervolgens komt Daan Wensink aan het woord. Hij werkt bij het IUCN (International Union for Conservation of Nature) een organisatie die de AEX opstelt van bedreigde dier- en plantensoorten. Ook deze lijst staat flink in het rood. Wensink vraagt vooral aandacht voor de sojateelt in Brazilië en andere landen van Latijns-Amerika. Die soja wordt op grote schaal ingevoerd via de Nederlandse havens en verwerkt in veevoer en voedingsproducten. De lijst van ellende die deze teelt veroorzaakt is lang. Erosie, pesticiden in bodem en grondwater, schendingen van de mensenrechten, grondspeculatie en geweld, het is allemaal aan de orde van de dag om maar voldoende soja te kunnen exporteren naar Europa en China.

Kritische consumenten
Kortom, de eerste aflevering van Tilburg Debatstad brengt geen vrolijk nieuws aan het toegestroomde publiek. Maar de actiebereidheid onder de bezoekers blijkt groot. ‘Geef ons adviezen hoe wij een steentje kunnen bijdragen om deze misstanden te stoppen’, vraagt iemand uit de zaal. ‘Geen oerwoud in mijn kippenbout’, noemt Wensink als plastische leus voor kritische consumenten. Ook bepleit hij een lobby bij de overheid om strengere regels voor de goederen die in de Nederlandse haven binnenkomen. Bongers roept het publiek op om te kiezen voor FSC-hout om zo de selectieve kap te stimuleren. Kritisch zijn op vleesconsumptie en houtconsumptie, dat krijgt het publiek van Tilburg Debatstad mee als aansporing. Gelukkig geen woord over alcoholconsumptie en dat is wel zo prettig in een debatzaal met aan weerskanten een bar die allerlei lekkere biersoorten serveert.

Tekst: Marianne Dagevos Marcada Project en Tekst

Foto’s: Marloes Coppes