Oorlog dreigt en we zagen de Oekraïense crisis niet aankomen. Wat weten we überhaupt van Europa ten oosten van Venlo en Zevenaar? Veel te weinig, vreest Ralf Bodelier. We laten ons telkens weer verrassen.

Niemand weet hoe de toekomst van Oekraïne eruit zal zien. Zeker is dat de Russische president Poetin het land niet weg laat glippen. Zeker is ook dat de mannen en vrouwen op het Maidanplein zich niet terug in het gareel laten dwingen. Terwijl we dachten dat Europa verlost zou zijn van een ouderwetse oorlog, is dat zo vanzelfsprekend nog niet.

Toch lijkt de spanning in Oekraïne ons maar amper aan te gaan. Want Oekraïne, dat ligt oneindig ver weg. Russische helikopters over de Krim, 150 duizend Russische troepen aan de Russisch-Oekraïense grens, we kijken naar de televisiebeelden  alsof het gaat om Oeganda of Oezbekistan. Maar Oekraïne ligt om de hoek. Het immense land met haar 45 miljoen inwoners, grenst direct aan de Europese Unie. Aan Polen, aan Slowakije, aan Hongarije en aan Roemenië. De afstand van Eindhoven tot L’viv in Oekraïne, is vergelijkbaar met die van Eindhoven naar Rome. Wie stevig doorrijdt, is er binnen een dag. Je drinkt eerder een pilsje in Kiev dan aan het strand van Marbella.

Vluchtelingen

Wanneer in de Oekraïne werkelijk een oorlog uitbreekt, dan mag Europa zich voorbereiden op een vluchtelingenstroom zoals we die sinds de oorlog in Joegoslavië niet meer hebben gezien.  Van Syrië worden we nog gescheiden door Turkije dat nu de vluchtelingen op mag vangen. Bovendien is Syrië islamitisch, wat ons een mooi alibi verschaft om de ellende daar op zijn beloop te laten. Maar Oekraïne is Europees, christelijk en onthutsend dichtbij. En terwijl president Poetin niets in de weg wordt gelegd in zijn politieke, financiële en militaire steun aan de Syrische president Assad, krijgt hij het hele Westen over zich heen nu hij het opneemt voor de verdreven Oekraïense president Janoekovitsj.

Hopelijk loopt het met een sisser af, maar het getouwtrek om de Krim, zou kunnen ontaarden in een ouderwetse oorlog. Een oorlog die  honderdduizenden vluchtelingen naar Europa kan brengen, die de aantrekkende  Europese economie weer in het slop kan trekken, die tot fors hogere gas- en olieprijzen kan leiden en uit kan draaien op een nieuwe Koude Oorlog tussen Oost en het West.

Grootste land van Europa

En wij, gewone Europese, Nederlandse burgers zijn volledig verrast. Want wat wisten we eigenlijk van Oekraïne? Misschien dat we ons herinnerden dat de hoofdstad Kiev heette. Maar wisten  we ook dat Oekraïne qua oppervlakte het grootste land van Europa is? Wisten we dat het land in 1933 door de Russische leider Stalin werd uitgehongerd met 8 miljoen doden tot gevolg? En beseffen we dat deze wrede herinnering de nieuwe leiders van Oekraïne bepaald niet inschikkelijk zal maken voor de eisen van Poetin? Waarschijnlijk wisten wij dat allemaal niet.

Wat weten we überhaupt van de wereld ten oosten van Berlijn of Praag? Weinig, zo valt te vrezen. Wij kijken zelfs niet naar de wereld voorbij Venlo of Kerkrade. Hoewel wij doorgaans krachtige en afkeurende meningen verkondigen over Europa, althans over de Europese Unie, keren we het grootste deel van ons continent doorgaans de rug toe. De landkaart van de Verenigde Staten hebben we zó voor ogen. Aan déze kant New York en Washington, in het noorden de grote meren met Chicago en Detroit, in het oosten San Francisco en Los Angeles. We wijzen de Rocky Mountains aan, de Grand Canyon, enzovoorts.

Novosibirsk, Yekaterinburg, Novgorod?

En de kaart van Rusland? We weten misschien waar Moskou en Sint Petersburg liggen, maar de drie daaropvolgende miljoenensteden, Novosibirsk, Yekaterinburg of Novgorod kunnen we met de beste wil van de wereld niet plaatsen. We volgen de  uitreikingen van de Oscars en vinden misschien dat Wolf of Wallstreet had moeten winnen van 12 Years a Slave. Daarentegen kennen we geen enkele Russische film, niet een Poolse acteur of Kazachstaanse regisseur. Hebben ze een halve dag rijden in oostelijke richting eigenlijk wel films, muziek, schilders, schrijvers, wetenschappers en fotomodellen? We weten het niet en het lijkt ons ook niet te interesseren.

We hoeven overigens geen halve dag te rijden. Dat het Amerikaanse Miami een metropool is met 5,5 miljoen mensen zal ons niet verbazen. Maar dat het Roergebied met een zelfde aantal mensen ook zo’n metropool is, heeft niemand ons ooit verteld. Allemaal kennen we het lied Happy van Pharell Williams, nu op nummer 2 in de Verenigde Staten. Maar we hoorde nooit  Lieder van Adel Tawil op nummer 2 in Duitsland.

Verrassen

We lieten ons verrassen door de oorlog in Joegoslavië en we laten ons verrassen door de spanningen in Oekraïne. Toch is dat onnodig. Journalist, leraar of automobelist: we kunnen er allemaal iets aan doen. Journalist: reis eens wat vaker door het oosten en doe verslag van wat daar gebeurt. Leraar: lees die verslagen, ga eens op vakantie in Kaunas, Bialystok of Cluj-Napocka  en neem je leerlingen na die vakantie mee door de wondere wereld die Europa heet. Televisiekijker: laat RTL of SBS een avond met rust en schakel eens over op het ZDF of de ARD. Automobilist: praat op een tankstation eens met een vrachtwagenchauffeur met BY (Wit-Rusland)  KZ (Kazachstan) of CZ (Tsjechië) op zijn nummerplaat. Hij zal je bijzonder dankbaar zijn. En jij laat je zo snel niet meer verrassen.

Dr. Ralf Bodelier is cultuurfilosoof en leider van het Wereldpodium. In 2005 schreef hij over de ontwikkelingen in Oost-Europa het boek ‘Bomen hebben wortels, mensen hebben benen’.

Dit artikel verscheen rond 1 maart 2014 in o.a. het Eindhovens Dagblad en BN/De Stem.